Papitlo No: 2

Read more »

Papitlo No:1

Read more »

DOE To Bid Out 3 New Geothermal Sites

by James Loyola

June 21, 2014

The Department of Energy (DOE)is opening three new geothermal areas, namely Banton Island in Romblon, Balut Island in Davao del Sur and Maricaban Island in Batangas for competitive bidding.

According to Ariel Fronda, Division Chief, Geothermal Energy Management Division, Renewable Energy Management Bureau, the three areas have been identified for private sector development after an open competitive bidding.

“There are three proposed geothermal areas for investors but so far we have determined one that can be offered to the private sector,” he said.

Fronda said that the Balut Island geothermal prospect will be the first to be offered to investors under an open and competitive selection process.

“We are finalizing the terms of reference (for Balut) and target to conduct an open and competitive selection process for the area this third quarter of 2014,” he added.

The Energy Department is pushing for the development of low enthalpy geothermal areas to generate power for the remote areas hosting the resource.

Low enthalpy geothermal areas do not have high heat and thus usually usually lower geothermal potential But the DOE believes that these areas, which are usually on shallow reservoirs, offers a lot of uses such as spa, tourism, crop drying and other agricultural uses.

The department is aiming for a 75 percent increase in the company’s geothermal capacity with a target additional 1,445 megawatts by 2030 with potential investments of totaling P325.125 billion.

Energy director for Renewable Energy Management Bureau Mario Marasigan earlier said the additional capacity represents a 75 percent increase to the current installed capacity of 1,848 MW.

Visayas currently has the highest installed capacity with 915 MW. Luzon has 824 MW and Mindanao has 108 MW of geothermal energy.

Marasigan said bulk of new capacity is expected to come online starting 2015 to 2020 with an additional geothermal installation target of 1,160 MW entailing investments of around P261 billion.

New geothermal areas will account for 930 MW (for the period 2015 to 2020) while the  expansion of existing geothermal fields is expected to contribute 230 MW.

SOURCE: Manila Bulletin

http://www.mb.com.ph/doe-to-bid-out-3-new-geothermal-sites/

Read more »

Mga Hudop It Hangin -- Banton, Romblon

Read more »

Hitsura Sa Tubi

"Diana kung maari ay puydeng ak’ magpagto sa inro isag sa gab-i?” bingga sa ako ni Carlitos. Kami ay asa silong it usang marakong puno it yumboy nak nagpapahangin. Masir nako ay masyarong romantikong adlaw para sa among ruha dahil ka mga nagpapatiraya ay mga huni it yanggam nak nagpapanginaon it mga yumboy sa kasangahan ag mahadahay nak hanging halin sa ragat.

“Ha! Nio mapangrayaga ka sa ako?” nupay nahimur-okan pa ako sa paghingab.

Pagkatulin ka likes it panahon. Naging mag-amigo kami ni Carlitos nak sa una ay pulos mga estoryahan. Sa ngasing ka mga nagliliwas sa amo mga yuba ay mga nakakapukaw it pusong nagtutun-aney kung pauno magpalangga.

“Asing nupay nakibot ka sa ak’ ging-buhian? Indi nimo ako’g sugtang magpangrayaga sa imo?” sabat sa ako. “O baka ingway ka’t balak nak ako’y sabton miskan indi ka nako’g pangrayagahon.” sugrong pa nida.

“Ikaw ha ging-sasahoy ako nimo. Hala ka indiey nimo ako makita sa masunor nak adlaw.”

“Asi mamamatayey ka? Nio ka imo problema? Puydeng ak’ ayamon?” nababayakang sabat nida sa ako.

 “Kali ay sa atong ruha Carlitos. Kami ay syarong kubos ag kamo’y manggaranon. Kung usang adlaw ay umabot nak kitang ruha ay magkaibhanan ay sigurado akong usa mga paryentes nimo’y indi sa ako. Karamuan sa mga ingwahanon ay ausa ka salida it inra patsihan. Ka waya ay maslalong nawawar-an ag ging-bababa ag ka ingwa ay lalong ging-tataas. Ayam nimo nak sa amo ka bawat oras nak nagrarayan ay perming hanra? Dahil indi namo masiguro kung mahingab pa insulip.”

“Pasalamat ka Diana, ging-yunsor kang simple yang. Natun-an nimong ka mga mahihirap nak trabaho tuna pa it ‘tong ikaw ay maisot pa. Ugaling ingwa ako’t simpleng mitlangon sa imo. Badaey yangey ig hangar it maging usang mayaman. Mas-maado pang makuntento yangey sa simpleng buhay kung ka kwarta yang ra it mapuslok sa imo. Ka kwarta’y waya kwenta pero ka kinabuhi it pinakaimportante reli sa ibabaw it kalibutan.”

“Kwarta Carlitos ka nagpapahiwas sa mga tawo. Aber niong mga ramgo nimo’y kayang itao sa imo it kwarta. Kung waya ka’t nahuhuytan ay nupay usa kang trapo sa pusadan nak ging-dadam-akan pagkatapos ka ninrang mapuslan.”

“Siguro gani tama ka. Pero sa ako mas-maado pa gihapon ka simpleng buhay. Waya ka’t ibang a-kabayakahan. Waya gulo. Masir pa sa ing sarili ay nupay nakasakay ka sa rampog ag ging-huhudop-hudop it hanging tiral pareli paagto kanunot ka mga anghel sa kalangitan nak nagkikinantahan.” sabat nidang ka kidamot ay pakumpas-kumpas pang nupay naglalaban it panulaan.

“Nupay nahanginaney ka ing patsihan.” Pakumpas-kumpas ka pang nupay kung si siong maayo’g haboy ra it tula.” sabat nakong ingwa it hidom sa kaudahan.

“Ging-papaguya ka yang nako. Nupay ka gani asa tabladong naglalaban it balagtasan. Syarong seryoso ka ging-bubuhiang nimong pamisaya. Ging-arayan kato nimo?”

“Syempre inabot pa gani ako it tatlong Domingo bag-o masaulado kato.”

“Maayam yaki ka gihapo’g paguya. Riin nimo kato natun-an.”

“Syempre kung buko ay sa imo yang.” rungan kaming ruha it hayak-hak.

Usang adlaw na kaming ruha ay asa tunggo nak ako ay ida gingbubuligan sa pagsag-ob ay napayukso ka ako rughan ‘tong silinggon nidang ako’y pagkaganda habang ida namumuyatan sa tubi. Pagkatapos kaming ruhay it makikita sa tubi ag mayagat-yagat ay gingbisaya nida ka mga bisayang bihirang marungog ag ka mga naghihigugmaan yang ka pwedeng magbuhi it bisayang ging-papalangga kuno ako. Ako ging-muyatan sida ag matam-is nak guya ka binayos. Usang segundo yang nagrayan ay ako’y ida ging-haruan ag asing miskan nio ay waya ako it nabuhat miskan mamangit sa ida. Wayaey ako nakalihok hanggang sa umabot kami it bayay.

Si Carlitos ay mabuot nak tawo. Waya ako it maipintas sa ida. Kung sa ako paghusga ag gunam-gunam ay perpektong tawo. Tuna sa ida paghiwas, pagbaro ag pamisaya. Nupay rako gihapon sa kakulian. Marayom, ag mayapar ka mga pilosopiya sa kinabuhi.

Usang adlaw nak waya nako’g aasahi ay ingwa ako it nasaduran sa ida. Ging-didigahan nida si Sophia nak bag-ong sampot halin sa Maynila. Ida kababata ag kaidamo tuna pa yang tong sinra ay mga maintik pa yang.

Nakita nako sinrang perming magkaibhanan. Magkahudot ka inra mga damot nak nagpapamasyal sa baktason. Ayam nakong kato ay usang amigo yang ka gustong ipakita ni Carlitos ag na-miss yang ka usat-usa. Ugaling asing pilang adlawey ay wayaey ako’g iibhi sa pagsag-ob reli sa tunggo.

Kung usa habang nakamasir ka ak’ kaudahan sa tubi ay ak’ ging-iisip nak ikibuton ako nida ag pagkatapos imitlangon ray nak ako ay pagkaganda ag pakatapos ako imuyatan sida ag ida isiling nak ako ay palangga ag ka magiging sabat nako ay hanraey nak sida ra nako ay ging-papalangga gihapon. Ugaling pilang adlawey katong ging-aasahan ay miskan anino nida ay waya it namataan.

Hanggang ako nabalitaan yangey kang Nanang nak sinra kuno ni Sophia ay nagkamut-anan. Usang adlaw yang ka nagrayan bag-o umabot si Sophia ay ging-aming palangga nida kuno ka ako Carlitos.

Sa una ay waya ako gipati sa nasaduran. Dahil nasisiguro nakong klaro ka mga gin-bubuhiang pamisaya ni Carlitos sa ako. Waya sida gi-babakak ag waya sida planong ako ay patibawon. Ugaling asing ako namamasran yangey sa kaudahan ka yuhang nagbabaha  halin sa mga mata. Marayomey ka gab-i ay hali pa gihapon ako sa pasimano it gaha—nakapangamior nak ging-huhuyat sida. Ka huni it mga kokok ag krikit yang ag si Nanang ka mga nagraramay sa ako kasubuan. Pero nupay ka huni ninra it mas-lalong nagpayanggag sa ako. Bahaan ray ka yuha sa ako mga mata. Napahangar ako sa kalmadang langit nak durong mga bituong nagsisiga. Miskan waya ako gipapati sa bulalakaw ay nakahanra ka ako mga ihagar nak nag-aasang maging klaro. Ugaling marayomey ka gab-iy way it nayutaw. Rumuyot sa ako huna-huna nak talagang ging-iinakan ako it panahon. Nupay masir nako sa mga bituon ay waya gi-sisiga. Nupay ako ay inra ging-sisisi nak asing waya pa gani kuno gi-sabta si Carlitos nak talagang klarong ak’ palangga. Hanggang sa ako pagmugtaw ay bumug-at ka mga mata ag ako ay nakakatuyog.

Kag mahunaw-hunawan ako ay asing hali ray sa tunggo. Nagmumuyat sa hitsurang naghuhulma sa tubi. Kung ako ay natibaw ay imaw ra sida gihapon. Sa kayangkagang ako namamasran ay nupay nagbahar. Dahil ida naiintindihan ka mga ging-babatdag nako. Wayaey ako nakapigil ay tumikragey ka yuha sa tubi. Nupay kato ay nagbayor-bayor pagkatapos indiey nako mahitsurahan kag asa tubing nupay mapapaya. Nayangkag sanakraan ako ag nupay masir ay mamamatay. Indi yaki ak’ makaya kung mawawagit sida sa ako. Ugaling pilang segundo yang ka lumipas ay sanakraa’y timin-aw uli kag tubi ag ako namuyatan sidang nakahidomey. Ugaling yabotey ka ida hitsura. Bukoey nako kilaya kung si sio. Mga limang tuigey ka edad sa ako. Sida ay pagkaganday. Kaguganda ka ida mga mata. Ka buhok ay mahaba nak hanggang abagang bayor-bayor ka salida. Nagmitlang sida it mauunor nak mga bisaya. Bisayang naruyot sa tagipusuon it waya kahaprosan.

“Diana badaey gi-kalibog. Pahira ng ing yuha. Buksi ka ing rughan ag liwasan ka tanang imo ging-babatdag. Hali akong ikaw ay ak’ ibuligan. Ka klarong paghigugma ay nagsasakripisyo, naghahalar it kinabuhi. Tamnan sa ing rughan kiing ak’ huling bibisar-on. Kung usa, ingwa it gulpi yang it abot sa ato kinabuhi ag gulpi yang ra gihapon it payado, ugaling ingwa ra it narugay nak nabilin pa it masitas sa ato rughan. Hangaran ka ing minuyatan. Diretsohan ag taasan ka ing tikang ag panawon kag mahadag nak lugar ruto sa kaugbusan.”

Sa mga bibisar-ong ida ging-buhian ay akoy napayuha uli. Yuhang ingwa it kasadyahan. Ngasing yang kii nako namasran nak ingwa yaki it tuyar nak klaseng kalipayan. Mayagat-yagat ay tumikrag uli ka ako yuha sa tubi. Nabayaka akong baka sida ay mawagit dahil waya pa ako napasalamat. Ugaling asing ‘tong tumin-aw uli ay hagto pa gihapon sidang waya napapaya.

“Tay kitayey ak’ palangga. Badaey gi-tanri pa kinang ato mga nakarayang pulos kayangkagan. Dahil ka gusto yang nako ay ikaw ay permi yang nak kalipayan ka namamasran.” mitlang ni Carlitos sa ako.

Ako’y ida ging-kabig paatubang ag pagkatapos ay hinaruan. Pagbuyag namong ruha ay ruto yang nako nasadurang kato yaking hitsura sa tubi ay ako pagkatapos ka limang tuig nak nagrayan.

Read more »

Tabonan Beach (Banton Romblon) Underwater Video Footage In Samsung Galaxy S Dous

Read more »

Ngayan Sa Baybay

Usang hapong kitang ruha’y makita kuno sa ragat
Ako’y nag-una-unay nak sa bay-bay ka ing ngaya’y isuyat
Sa imo pagtamwa ragli ka nakong sinapoy ag inikag
Sa ngayang ak’ ginghimong marako agor ing mababasa’t mahadag.

Ka ing kasadyaha’y nupay ngasing yang namasran
Habang ikag ka nako’g kitang ruha’y magkarungan
Agor ikaw ay masosorpresa gingtabunan pa nako ka ing minuyatan
Kumulismor ka ‘tong ing ngaya’y hinabas ag waya pa nimo namataan.

Ikaw ay namangit ako’y imo binadaan
Wayaey ka nakatiis ka ing puso’y nagruhaan
Sa rugo it ing rugha’y ka ukaw ay buko ak’ palangga ka
Naghanap ka it iba ag ako nimo’y wayaey’g alibhata.

Bawat hapo’y hali ako sa baktason
Nak nag-aampong kabaypang ako nimo’y ruawon
Ka ing ngayang ak’ huma’y nakaranaey sa mga batong nagpupuyon
Oras-oras ay ak’ ging-mamasrang baka sa uli ay habason.

Sa pagbabantay ako’y pinilay ag wayaey nakatiyaga
Ka naging desisyong sa ak’ rugha’y limtan yangey ka
Umuli sa bayay nak mayangkag ag nagyuyuha
Ugaling miskan niong ak’ buhaton ay asing indi malimtan ka.

Adlaw-adlaw permi yang kang unor it ak’ patsihan
Kada nagpabaktason ako uling kasadyahan nato’y rum-ruman
Rako nakong kalipay ‘tong kitang ruha’y nagkinitaan
Sa tunga pa it ato mga ngayang pareho natong ging-human.

Read more »

Ika Ay Ak' Palangga

Kung usang adlaw
nak makakita ka’t bayangaw ay muyati baga.
Pasimyati baga miskan pilang segundo yang.

Kung usang adlaw nak makarungog
ka’t huni’t yanggam ay panimatii baga
kung nio ka gingkakanta.

Kung usang adlaw nak makakita ka’t
buyak nak pareho nimo’t
ganda ay hidumi baga.

Kung usang gab-ing makakita
ka’t bulalakaw ay sunri baga’t muyat.

Kung usang adlaw nak sumaplir ka hanging Habagat
sa ing talingahan ay panimatii baga.

Kung usang adlaw sa ing kayangkagan ay
gingsuoran ka’t bila-bila ay badaey baga’g awaya.

Dahil sinrang tanan ay ausa—AKO

Nagpamuhon pa ako sa inrang
kabaypang ipasador ninra sa imong
IKAW AY AK’ PALANGGA.

Ag kung usang adlaw nak mamasran sa ing rughang
tanang ing nakikita sa palibot ay nagpapayado
Ayabahay ka ak’ ngayan sanakraa’y ikaw ay ak’ atabangan.

Read more »

Sa Imo Gugma

Ak’ atipunon ka tanang bituon sa langit;
Ag ako ahimuong pangayan nimo.
Ak’ abaktason ka kainitan disyerto;
Para hanapon ka usang buyak nak nababagay yang sa imo.
Ak’ aunuson ka kairayuma’t karagatan;
Mga perlas ay ihalar sa imo.
Ahayasan nako ka tunga’t kabungkagan;
Baka si Pegasus ay rahagto.
Makutkot ako hanggang sa tunga’t kalibutan;
Mga dyamante’y ibaliog sa imo.
Apahiposon nako ka nagmumulianong bulkan;
Agor sa ing pagkatuyog ay perming maado.
Ak’ atipunon ka tanang kabuyakan;
Nak sa ing pagkaligos maging kaubay nimo.
Mga kanta’t kayanggaman pa’y imo runggan;
Agor sa ing pagkapisok imaw’t maubô sa imo.
Kiing simpleng tataramo’y sa imo’y ihalar;
Miskan sa pananamgo giudahan nimo’y perming nakahat-ar.
Sa ing pagkapisok ikaw ay ak’ aubuon ag aubayan,
Agor ing mamasran ka paghigugma nakong waya’t katapusan.

Read more »

Ampô Sa Makaakô

alimbubudog sa buyak,
nakatikong-kong—waya lihok,
nakapangami-or—mata’y waya pisok.

ka rugha’y nagbubukal sa kayangkagan,
sa tawo-tawo’y ingwa’t ging-bubulasan,
ka giudaha’y masubô ag yuhaan.

sa mga hudop it hangi’y ingwa’t marurunggan,
ngutab-ngutab nak para sa naghuman,
nak kung sarang pa’y matam-is nak nektar ay maranuan,

Read more »

Himuyakan (Unang Pagkita)

Sa unang tubo it mga kabuyakan,
Sa unang buskar it mga tayuyot ninrang tanan,
Sa unang pagsabwag it inra kabangyuhan,
Taa’y ka at’ pagkinitaa’y pareho pang waya muwang.

Sa unang pag-apon it bila-bila,
Sa unang pagharo it alimbubudog sa ida,
Sa unang pagtikrag it amuging nak raya-raya,
Taa’y ako ra’y tuyar gihapon sa inra.

Sa unang hudop it hanging Habagat,
Sa unang hilig it buyak nak nag-inrahat,
Sa unang palir nak sa sangay yumakrag,
Ay imaw nako’t halar sa imong nararadag.

Sa unang ato pagkinitaan,
Kabay pang wayaey’t iba pang nakaabang,
Sa unang tibok it ato rughan,
Kabay pang imaw yangey it mamasran.

Himuyakan, sauno ka pa?
Inabuyongey ako sa ida.

Read more »

Ikaw

ka ing mga bisaya’y imaw nako’t kaaalman;
ka ing mga yuha’y imaw nako’t kayangkagan;
ka ing mga hing-hing ako nimo’t taguan;
ka ing mga kitik imaw nako’t kasadyahan;
ka ing mga haro’y imaw nako’t kagusganan;
ka ing mga mata’y imaw nako’t kahadagan;
ka ing mga guya’y tagabahar’t kahaprosan;
ka ing mga kupkop imaw nako’t pahuwayan;
ka ing mga kahangit sukuya’t kahaprosan;
ka ing mga hudot imaw nako’t kaisugan;
ka ing kaudaha’y kagandaha’t kalibutan;
ka ing puso’y imaw nako’t hingaban.

Read more »

Wayaey Ka

Mga basag nak bubog sa ak’ mata’y nakikita
Kulay it paninanom ay pulos mapupus-aw pa
Bayangaw sa langit ka kulay ay a-usa
Mabalik yang ka kulay kung ikaw it ak’ nakikita.

Kanta it eri-oro sa sanga’y libagon
Hawa-hawa it mga tawo’y indi ak’ kayang patungnon
Payo it mga nagraramay sa ako’y hirapong batunon
Ka ing boses yang ka marungga’y ako’y kayang pasadyahon.

Pagaspas it hanging Amiha’y nupay bagyong kakusganan
Hanging raya’y yamig ka ak’ masir ay karanggahan
Sa bawat ak’ pagbikyang ay pulos kasiitan
Sa imo hudot yang tanang batdag nako’y mabaharan.

Kislap it mga bituon ako’y ging-iinakan
Bulalakaw nak nagsusuypot bukoey ikogan
Gab-ing nagrarayan ging-kakahadlukan
Baka usang adlaw indiey kabati sa sobrang kayangkagan.

Ngasing nak indiey ka ak’ makita
Sa ing boses nak indiey nako marunggan pa,
Hudot nimo sa ako’y indiey mamasran ra,
Dahil puso nato’y asi arang mayadoey sa usa’t-usa?

Read more »

Pusong Halar

Siling nimo’y palangga baga nimo ako?
Sabat ra nako’y waya ako’t mabibisaya sa imo
Ikaw ay kumulismor, minuyata’y nagpayado
Ag sa ing rugha’y ka ukaw ay namamangit ka sa ako.

Palangga, muyat anay--panimatii ka ak’ pusong usahan
Nalilipay ka baga sa mga bisayang ak’ gingbubuhian yang
Papaunong kung umabot ka adlaw nak ako’y indiey ka mitlang
Sa ing rughan baga’y ako’y sanakraa’y imo malilimtan?

Paghigugma nako sa imo’y waya’t hangganan
Miskan tipunon pa ka tanang letra reli sa kalibutan
Aber pa kag mga bisayang waya pa nautwang

Ay kuyang pang pangrugang sa bisayang sa imo’y ak’ ibuhian.
Badaey’g kamangit, sa imo’y ihalar ka ak’ puso
Ak’ ibilin sa imoy agor indi ka masubô
Matatahom nak rayaga’y sa ako’y klarong mapangpayado

Dahil ak’ pusong mapaghigugma’y ikaw yang it nagtatagiya sa ako.

Read more »

Alimbubudog Sa Buyak

kabungkaga’y nag-inrahat
kayanggama’y nagkinantahan
kahadupa’y nagyumar
hangi’y humadahay
‘tong ingwa’t usang umabot
nak nakakasilaw sa kaputian.

ka ida guya’y nupay ragasras it kasubaan
rugha’y tuyar’t ramo it baybay sa hunasan
baro’y karampogan sa sobrang kahumokan
sanakraa’y kumulismor ka ida kaudahan
‘tong makitang ka ida buyak
sa tangkay ay yukmo’y sa kayangkagan.

inayaba kag uyan sanakraay rumugos
buyak sa kayangkaga’y lalong kumupos
kabayaka ka namasran it kag nagparugos
sanakraa’y nagpaino-inong baka it mapuslok
ragling inayaba kag usang yadas nak alimbubudog
sinugong kaligusa’t nektar sabaling tuminrog.

buyak uminrahat it tong mayumos
kulay nagbalik sa dati’g lalong napulos
alimububudog nasadyahang ingwa yaki’t puyos
kag nagsugo’y gumuya’g diretso sa pagyuos
buyak ag alimbubudog naghayakhayaka’t tibaw
kato yaki ay ikaw ag akong klarong higugma’y naantaw.

Read more »

Sa Silong it Kabilugang Buyan

Tulina ng ing lagbong baka ak’ maabutan ka
Sa silong it buyang ing kagandaha’y raya-raya
Pa’g ikaw ay maabot siguradong hala ka!
Ikulong ka sa ak’ rugha’g indiey nako’g buhian pa.

Nagpahuway ka sa ak’ rughan tong kita’y pinilay
Sa tumbo it batong habig-habig it hunasan
Sa ato pagpalanggaan gusto nako’y wayaey’t katapusan
Ikaw ag ako’y sa silong it buya’y magsumpaan.

Read more »

Yuhaang Rughan

Sa tuna pa yang kitang ruha’y nag-istoryahan;
Hanggang ka at’ rugha’y nag-udonan;
Bisaya nako’y kung kitang ruha’y pwedeng magka-amigohan;
Sabat ra nimo’y hala nak nupay naragli yang.

Siling nimo’y indi’g badaan ako;
Ag ngasing hali akong naghuhuyat sa imo;
Siling pa nimo’y ginghihigugma ako;
Ugaling sa ak’ hula ay buko klaro.

Bawa’t adlaw nak nagrarayan;
Masir sa ak’ sarili’y waya’t hangganan;
Ugaling sa ak’ rugha’y indi ako kapati;
Nak patsihan nimo’y hanginon yaki.

Usang amigo nako’y gusto’y ak’ limtan ka;
Ugaling asing bawa’t adlaw ikaw it hinuha;
Ka ak’ amigo’y waya nasasaduri;
Nak ako’y nag-aasa pa ag waya ka pa gihapon nalimti.

Usang adlaw ay ak’ nasaduran;
Ka ing huna-huna’y ibay ka rayan;
Sa waya’g aasahang ako’y imo ibadaan;
Hali ako ngasing nak nagpapamakho ag yuhaan.

Read more »

About

Dahil miskan niong buhaton ag silinggon ay indi nimo ako gipanimatian--gipatihan. Namasran yangey nako sa sariling ka hudot ay lapis ag papel. Ging-susuyat kung nio ka klarong namamasran sa imo. Dahil nahahadlok akong baka umabot ka adlaw nak indiey ka mamasran sa rughan. Sa rughang waya it ibang ging-uukaw kung buko ay ikaw yang. 
Kung ikaw gani ay malimtaney ay kiing mga suyat yang sa papel ka masiling nak ikaw ay talagang ako ging-higugma ag wayaey it iba pa.

Kada palangga, minsan pa. Ikaw Yang It Ak’ Tinguha.

 -------------------------------------------------------

CONTACT INFO:

Sophia Alexis Fadriquela

Purok Everlasting Banton, Romblon

5515

Blog: https://www.yagting.blogspot.com

FB: http://www.facebook.com/sophiaalexis.fadriquela

--------------------------------------------------------------------------------

Read more »

Dahil Sa Sobrang Paghigugma

Tawohan:
Basilo – tatang ni Dolores
Tomasa – asawa ni Basilio
Dolores – bugtong nak anak ni Basilio ag Tomasa
Maria – bestfriend ni Dolores
Roberto – binata ni Dolores
Luis – barkada ni Roberto
Carlito – usang mayanggitero

Isla it Bantoon
Panahon: 1919

Sa tablado ay makikita ka rayaag it bayay ni Roberto ag ka ida mga barkada. Kaatubang ninra ka usang maisoting lamesa. Sa tumbo ay ingwa it nakatahaw nak inumon ag pulotan. Maliwas si Roberto raya kag usang baso ag mapisan sa inra guing iingkoran.

Luis: (Ida guing tatagman kag pulutan.) Happy birthday pre. Nupay maado-ado kita ngasing a. Raog ka sa pusoy it tahapon?

Roberto: Tamang-tama yang nak ipangbakay it liong inumon nato. Mayagat-yagat ra kiiy wayaey it isunor. (Guing baoy kag usang boteng nakatahaw ag guing buksan. Ida kag unang tagay.)

Carlito: Badaey gui kalib’gi kina Beto. Sabat nako ng masunor raha. Ingwa pa sa bayay it sobrang uyak. Miskan pa kita magpustaan kung si sio ka unang matumba.

Luis: Durong nimong guing iisip e. Ayam nimong basta sa inumon ay waya kita problema. Hina si pareng Lito nak ato mayanggitero. Buko pare? (Sinrang ruha’y naggur-anan. Si Roberto’y waya lihok, marayom ka guing iisip.)

Luis: Asing nupay buko ka masadya ngasing. Ingwa’t kuyang no? Tolits bay-a tong ing uyak toy. Baka ida guing kakabayaka nak kita’y mabitin reli sa ida inumon.

Roberto: Badaey.

Luis: Pare ingwa ka’t naiisip?

Carlito: Ha….! A…ak ayamey. Baka si… si…?

(Marungan sinrang ruha)

Luis/Carlito: Si Dolores no?

Luis: Beto kamusta kamo ngasing ni Dolores? Nasilingey nimo ka guing hihiper’t ng ing rughan?

Roberto: Waya guihapo’t natatabo.

Carlito: Di mga balita ngasing nak duro kunong nagpapangrayaga sa ida a.

Roberto: Rugayey nak mga balita kina. Wayaey kina sa ak’ buot.

Luis: Ay kung usang adlaw ay ing naayaman nak siday ipamalayehaney. Nio pa ngasing ka ing mabubuhat?

Roberto: Pagkayain ra kamo’t pangabay.

Luis: Buko sa tuyar. Kami’y nababayaka yang sa imo. Baka sa ing pagrugay-rugay ay mapaagto si Dolores sa ibang kayaki. Buko Lito?

Carlito: Tama si Luis Beto. Habang di oras pa’y tiko-tikoy kita. Ing nataanraan pa nimo nak kag mga maintik pa kamo’y guing tatakor-takorey kamo’t ka inro mga maguyang? Kung desidido ka talaga. Patunayi nimong di gusto ka sa ida.

Luis: Ag malay nimo baka ikaw yang it guing huhuyat nida. Insulip ay ingwa’t baylehan deli sa ato. Sigurado akong imbitado kag tanang karayagahan ag usa ruto’y si Dolores. Siguro ay ing nababaoy ka gusto nakong bisayahon. Diskartehe ag siliingon ka klarong namamasran sa ing rughan. Sigurado akong mararampoyan si Dolores sa mga bisayay nimong mamimitlang.

Carlito: Tumbay ling usang bote. Mauno pa kita. Kitay sa bayay ruto nato nahinaposa ka ato mga tatabilon. (Maliwas. Pagkatapos masuyor si Dolores ag si Maria.)

Maria: Dolores imbitado kita sa baylehan insulip sa gab-i a. Mabayle ka?

Dolores: Indi ak’ masaduran.

Maria: Ay nak asi? Bahala ka duro pa mang mga gwapong binatang maabot halin sa ibang bukir. Malay nimo hagto kag imo magugustohan?

Dolores: Waya sa isip nako ka mga binata ngasing.

Maria: Nak asi. Nio ka ing problema? It kag una’y syarong excited ka sa mga kasadyahan a?

Dolores: Waya yang. Nupay ako’y inatasmakan.

Maria: Ay sos indi ka talaga ak’ matuonan. Basta isa’g sa gab-i ha. Ak’ arayanan ka nako. (Maliwas. Mabibilin si Dolores)

Dolores: Bahalaey.

(Masuyor ka ida tatay.)

Basilio: Ak’ narunggan tong inro estoryahan. Asi Dolores nak indi ka makabayle insulip sa gab-i. Ingwa ka’t namamasran sa ing yawas? Kitay at’ ipale-li.

Dolores: Badaey tatang. Waya ra.

Basilio: (Saglit nak nag-isip) Ah.. imaw yaki. Tomasa… Tomasa…

Tomasa: N’o kato!

Basilio: Maley yang ingwa ako’t isiling sa imo. (Mahinghing pagabot.) Bahalaey kamong ruha rahang ingwa pa ako’t aagtuan. (Maliwas.)

Tomasa: Waya problema kato Dolores. Nag-uusa ka namong anak. Kitay sa banwa isag sa pagkakaon.

Dolores: Nak asi nanang?

Tomasa: Mabakay kita’t barong ing ibeste insulip sa gab-i. Ayam nakong usa ka sa pinakamagandang rayaga reli sa ato bukir. Ay masugot baga kaming mababangko ka insulip sa baylehan?

Dolores: Ay nanang pwede para katong guing bakay ninro it kag usang buyan a. Asing mabakay pa kamo? Ugaling inatasmakan akong magbayle miskan ingwa’t bag-o.

Tomasa: Kung imo kina kagustuhan ay waya ako’t mabubuhat. (Maliwas sinrang ruha.)

(Masuyor si Robertong guing aalalayang sa sobrang kayangohan. Masasapoy si Basilio.)

Roberto: Pare ingwat ka’t nakikita?

Luis: N’o kato. Inabot ray ka’t kudlat.

Roberto: Buko kinao white lady’ng papayungot sa ato.

Carlito: Pare baka kita guing sasapoyey.

Basilio: (Pagtungor.) Luis syarong tahomey’t inumon ng ing mga kaibhanan a. Pati kita’y guing hihimong white lady. Riin kamo’g yayak it kina?

Luis: Kana Carlito, birthday ni Beto. Pasensya yang kamo angkol. Kami’y malargoy.

Roberto: Di gusto sa imo kag white lady no? Si sio ka ngayan. Ha-ha-ha-ha.

Luis: Kurto! Si Angkol Belo kato nak tatang ni Dolores.

Roberto: Ha! Sus Maria Josep.

(Masuyor si Dolores nak nakabistey. Pagkatapos maayaba si Mariang nakailisey guihapon.)

Maria: Dolor, kitayey.

Dolores: Maley saka anay nak nagpapanghusay pa ako.

Maria: (Mabibigla) Pagkaayam nako’y mamuyat yang ka?

Dolores: Pay ako gani’y inatasmakan pa miskan nakailisey. A bahalaey.

Maria: Ngasing yang kina. Mawawagit kina isag ang ing makikitay kag mga magagwapong kabinataan.

Dolores: Pay nagaayabay kag mga nagsasapoy. Gayakey kita.

(Sa bayay ni Roberto. Nakailisey.)

Luis: Beto!

Roberto: (Maliwas.) O si Carlito hariin pa. Maado ka at’ postura ngasing a. Si sio ka at adigahan?

Luis: Hipos yang. Si Carlito yaki’y nagpangliwit-liwit pa. Maabotey kato isag-isag.

Roberto: Syarong husto kiong pantalon nimo a. Naangay?

Luis: Syarong angay. Sigurado akong mamumut-an ka ngasing ni Dolores. (Maabot si Carlito.) O haley.

Carlito: Asi di rugay kamong itkuman pa gui tutuna.

Luis: Ikaw it rugadan. Nagpangliwit-liwit ka pa..

Carlito: Ay nagbakay pa ako’t upos.

Roberto: (Nagrarali. Maliwas) Hala. Kitay.

(Sa baylehan.)

Maria: Dolores asing naghalin ka sa ato ingkoran. Itkuman pa gui tutuna kag baylehan a. Durong mga binatang nagpapangutana sa ako. Gusto ka kunong makilaya ninra. Kitay maley.

Dolores: Waya ako gana. Nupay nagngungotngot ling ak’ patsihan. Reli yang anay ako.

Maria: Gusto nimong ak’ ibhan ka pauli?

Dolores: Indi. Medyo kaya pa ra nako. Reli yang anay akong ak’ mamuyat yangey sa inro.

Maria: Nupay ako’y naguguluhan sa imo ngasing. Ay ‘tay rutoo rapit sa kayudo. Indi at makita deli. Huyata ako ha. Rungan kitang pauli isag. (Rungan sinrang naghalin.)

Dolores: Oho.

(Masuyor si Carlito ag si Roberto.)

Carlito: Asing waya ka nabayle. Si Luis ay guing papanggan-otey sa pagtayok.

Roberto: Waya ak’ nakikita si Dolores e. Gusto nakong sida nako it unang isabay. Ing nakita?

Carlito: Waya. Kada gani ako nagpaali. Baka buko pa ing sador.

(Maabot si Luis.)

Luis: Beto. Sigurado akong masasadyahan sa ak’ isiling sa imo.

Roberto: N’o kato?

Luis: Si Dolores ay hali. Waya yang ugaling gui babayle dahil nak mahapros ka patsihan.

Carlito: Klaro?

Roberto: Hariin! (Ihinghingan sinrang ruha ni Luis.) Sio’t nagsiling sa imo?

Luis: Badaey kato’g intindiha. Toy agtoang itkuman pa sa imo’t huyat. (Sinrang tatlo’y maliwas. Masuyor si Dolores nak guing huhoytan ka ida yupa. Masasapoy ni Roberto.)

Roberto: Dolores anang mahapros ka ing anga? Gusto nimong ak’ ihator ka sa inro?

Dolores: Indi badaey.

Roberto: Kung masugot ka. Gustong ibhan ka nako anay?

Dolores: Nagbabayle ka a.

Roberto: Sa kaklarohan yang ikaw it guing pali nako. (Sinrang ruha’y nag-ingkor.) Siguro imaw kali it tamang panahon nak silinggong…

Dolores: Silinggong nio?

Roberto: Karamoey nak tuig nak guing hihiper kali sa ako rughan. Nupay indiey nako makaya kong umabot man tong usang.. Basta ing ayamey kato.

Dolores: Nio kato gani.

Roberto: Dolores baka mahangit ka.

Dolores: Indi. Nio kato talaga? Hanra akong magpanimati.

Roberto: Dolores. Gusto ka nako. Tuna pa ma’t tong kita’y mga maintik pa.

(Mapapahidom si Dolores. Mararayahig si Roberto. Sinrang ruhay matulay ag mapayado sa usa’t usa.)

Dolores: (Pakanta)



Ing natatanraan pa baga,
Kag kita'y mga maintik pa?
Perming idamo sa karsada.
Ag ikaw ay guing away pa.
II
Ikaw ay nahangit, ikaw ay nalisor.
Ag ikaw ay pumalipor.
Sa yudo it kuray, mayungot sa bayay
Ag ruto ka gui tibaw.



Roberto: (Pakanta)

I

Sa usang kasadyahan,
Gab-ing tuyar't kali.
Ruto kita gui kita,
Puso ay nawili.



II
Ng ing kagandahan,
Bihag ka ak' rughan.
Ramong pusong sinira,
It ng ing kaganda.
Sinra ay nabibihag it imo hitsura.
III
Nupa'y Monalisa ka ing mata.
Kada tanang binata'y,
Ikaw it adhika.



(Mapayungot sa usat-usa ag maingkor.)

Dolores ag Roberto: (Rungan it kanta.)



Ramona, idlap it tala sa aga.
Ka buyan bihag it ing mga mata.
Ka imo katam-is, imaw't kanta't mga pispis.
Mga karahunan, imaw't hing-hing ka ing ngayan.

II

(Masuyor si Maria, Luis ag Carlito.)
Ramona, bugtong nakong pananamgo.
Marayom nak gitaw it paghigugma.
Masilakan man yamang it hidom nimo.
Ramona, Oh! ak' palangga.



Carlito: Ibang klase ka talaga Luis. Duro pa nimong pahipos-hipos yang ha? Guing didigahan yaki nimo guihapon si Maria. Waya ako nakakasador a.

Roberto: (Maatubang kang Dolores.) Ing nasusubaybayan kinang ruha?

Dolores: Asi indi kamo’g sugot sa inrang ruha?

Roberto: Waya. Naunahan pa kita ninra nupay indi ako kapati.

Carlito: Duro pa gani nimo’t paigin-igin. Tay gayakey kita’t pauli.

(Sinrang tanan ay maliwas.)

(Masuyor kag tatlong kayaki.)

Roberto: Ayam ninrong ruha, sa tanang baylehan ay imaw kali it pinakamasadyang gab-ing ak’ naranasan?

Luis: Nakabisaya nimo si Dolores no?

Roberto: Buko yang. Ak’ guing siling pang gusto nako sida.

Carlito: Nio ka sabat ni Dolores?

Roberto: Miskan waya pa ak’ narurunggi ka ida isabat sa ako’y ak’ namamasraney sa ida mga mata tong sida’y naghidom sa ako. Sigurado akong di lugar pa ako para sa ida. Ibhi ako ninro sa pilang adlaw ha. A’t aharanahon si Dolores. Indiey nako’g parugayon kiing baka mapasaibang kayaki pa sida.

Luis: Syarong desidido ka ngasing a.

Roberto: Ak’ guing sunor yang ka inro mga bilin. Nupay klaro gani.

Carlito: Imaw boto ako sa imo. Baka ka gumuyang kung tuyar ka ing buhaton.

(Masuyor si Basilio ag si Dolores.)

Basilio: (Hangit. Isampalon.) Dolores! Nakita ka nakong kaibhanan nimo si Robertong pangag sa baylehan. Gusto nimong magkaasawa’t manginginom, sugaroy waya galang!

(Maabot si Tomasa.)

Tomasa: N’o kinang inro kaguluhan raha?

Basilio: Masang, ling ing maadong anak, gustong makaasawa si Robertong manginginom. (Mapayungot kang Dolores ag itingtingon.)

Tomasa: (Hangit)Klaro kina Dolores? Nio ka ibuhi’t kina sa imo. Waya ayam nio mang obra kung buko’y magsugay, mag-ininom ag pagkatapos ay magwanrang nak nupay ari it karsada! Ausa ka namong anak Dolores. Guing parako ka namo’t ka ing hilig ay amo guing susunor. Ngasing ay imaw kii nimo’t ibayos sa amo?

Basilio: Masang, nio ka at’ abuhaton ngasing?

Tomasa: Simple yang Belo. (Mamuyat kang Dolores.) Dolores waya’t mahalin reli sa bayay. Guing babawalan ka nakong makipagkita kang Roberto. Ing naiitindihan? Tamnan sa ing patsihan, kung buko'y kastigo ka ing mababaton. Maley relio ka sa suyor. Ay Belo yaki siling ni Nang Minyang inapasaduran kuno sida kung kamo’y magmetingey. (Masunor si Basilio.)

Basilio: Ak’ ayamey kato. Ak’ nasapoy sida itkuman.

(Maayaba si Luis. Masuyor si Roberto.)

Luis: Beto! Beto!

Roberto: (Masuyor si Luis.) Asing halika? Waya ka’g lulugit?

Luis: Ak’ guing bilin anay kag lugiton. Panimati anay para kali sa imo. Nabalitaan nako kang Maria nak si Dolores ay way’g papaliwasa it baya’y.

Roberto: Nak’ asi?

Luis: Dahil kuno sa imo. Indi kuno’g sugot kag mga maguyang nak mapangasawa nimo si Dolores. Dahil usa ka kunong sugaro’y ag manginginom.

Roberto: Kada yaki tatlong adlawey nak waya nako nakikita sida. (Pahuway) Ingwa ka’t ayam kung paunong makabisaya ag magkita kami?

Luisa: Waya. Ay kung napagto ka ara kang Maria ag humagar it bulig sa ida? Kung paunong makakabisaya nimo ka imo Dolores.

Roberto: Imaw gani no? (Mahalin ugaling mabubudotan sida) Ak’ mapagto sa inra ngasing.

Luis: Insulipey pare. Ruto ako’g halin. Waya raha si Maria, ingwa’t guing agtuan.

(Maliwas.)(Masuyor si Dolores ag si Maria.)

Dolores: Ako’y nalilisor kana tatang. Asing syarong mangit sinra kang Beto? Waya ra sinra gui uulita. Samantalang it kag mga maintik pa kami’y pagkahilig it takor-takor sa usa’t-usa.

Maria: Dolores. Karamong tuigey ka nagrayan ag habang guing aanor ka tuig nak nakalipas ay maramo guihapong paabuton reli sa kalibutan. Tuyar kina sa usang sapa nak buko tanang oras ay makikita kag usang rahon nak guing aanor. Sida’y mawawagit sa ing minuyatan ugaling sida ray ay abayduhan it panibago sa pramas nak indi mayangkag ka usang nagmumuyat. Tuyar kang Roberto. Ka masir it ing mga maguyang ay kabatasan nida’y bukoey tuyar’t kag kamo’y mga maintik pa.

Dolores: Yabot kami’t taguipusoon ag buko ninra hudot ka ak’ kapalaran. Si Roberto’y waya pa guihapo’g halin para sa ako.

Maria: Ka ing mga nararanasan ngasing ay pagpalangga yang sa imo’t ka ing mga maguyang. Indi sinra’g sugot nak ikaw ay mabutang sa kayainan.

Dolores: Indi ako’g pati raha Maria. Tinaw-an kita’t Diyos it sariling kaaalman. Pwede natong himoon ka tanang gusto nato. Ugaling ingwa ako’t ipangutana sa imo. Permey bagang yain ka usang tawo kung ingwa’t nagaagkay sa ida papagto sa kahadagan?

Maria: Pagkarayom rang pangutana kina. Pero para sa ako. Tama ka dahil ka nagpapatiraya ngasing sa imo’y ka ing klarong taguipusuon. Bago’y ingwa’t ingles nak just follow your heart?

(Maayaba si Roberto.)

Roberto: Nang Minyang.

(Masabat si Maria.)

Maria: Waya reli. Asi?

Roberto: Maria pwedeng sumaka? Ingwa yang ako’t isiling sa imo.

(Si Maria’y itago si Dolores. Ipasakaon ni Maria.)

Maria: Asing guing hahanap nimo si nanang. Guing bilin sa akong ingwa sinra it meeting.

Roberto: Buko sida nako’t guing ali. Ikaw. Ak’ ikamustahon si Dolores. Maunoy sida?

Maria: Maado ra.

Roberto: Waya ka’t ayam kung pauno nako makabisaya si Dolores? Ako’y nababayakay.

Maria: Si sio ara kii’t nagplano waya ako ayam it kii a.(Nguyob)

Roberto: Ingwa ka’t guing sisiling?

Maria: W-waya. Siguro orasey talaga. Ingkor anay raha nak ak’ matimpla anay it kape.

(Nakaukob si Roberto. Indi nida mahalatang maliwas si Dolores mapagto rapit sa ida likor..)

Maria: (Hudot ka tasa.) Pagkainit pa man kali pupayamiga yang anay.

(Mabibigla si Roberto waya pa nahuyti it maado’y ibuhianey ni Maria. Waya unor kag tasa.)

Roberto: Nagpapaniloko ka pa’y syarong seryosoy ako. Nio baga talaga, papanong makabisaya nako si Dolores.

Maria: Ha ha ha ha….. Nupay dula sa radyo a. Hala ka di murto sa ing likor.

Roberto: Guing hihimo pa nimo akong pusit.

(Itabonan ni Dolores kag ida ruhang mata. Sida’y makikibot.)

Maria: Siling pang di murto. Pasalamat kang maboot. Bahalaey kamong ruha raha. (Siday maliwas. Ibuksan kag hagran. Tamang pagabot ni Basiliong ida tatang.)

Basilio: Hariin si Nang Minyang? (Mapapamuyat sa sakop. Mahahadlok sinrang ruha.)

Basilio: (Isuoran.) Bang-aw nak iro ka Roberto. Guing gamit pa nimo liong bayay para makipagkita kang Dolores. (Isuyok-sukan. Mapapatumba si Roberto. Ipigilan ni Dolores.)

Dolores: Tatang tamaey. Buko nida kasalanan. Waya’t nakakaayam sa among ruha nak magkita kami reli.

Basilio: Hipos raha Dolores! Pauliey toy! Di tanga pa raha nak ikaw nako’t makakastigo. (Mapaparali-rali’t liwas si Dolores. Masunor si Basilio.) Roberto! Tanrae kali! Timatdon ka kung ak’ makita ka pang kaibhanan nimo ling ak’ anak! (Matutura sinrang ruha ni Maria.)

Maria: Asing nagkatuyar-tuyar!

(Masaka si Luis.)

Luis: Maria, Beto pasensya kamo buko ak’ ayam ka matatabo.

Maria: Siling pa ganing ikaw’t nagbuhat it kali. Ikaw’t paliwanag it kii kang Dolores. Naghihimo ka’t buko ak’ ayam.

Roberto: Hiposey kamo, waya’t masisi sa atong tanan. Kitay Luis. Wayaey’t kita’t mabuhat.

(Mahalin sinrang tatlo. Masuyor si Tomasa ag si Dolores.)

Tomasa: Sa katutugas gani nimong paksi ka. Papilang siling nako kina sa imo Dolores nak badaey bagag pakipagkita kang Roberto. Muyati. Binusong ka. Aber riin kamo natuyaghuta it kina’y puro kamalasan yang ka inro aabuton.

Dolores: Kamo’t nagtatao’t kamalasan sa ako.

Tomasa: Imaw kina! Imaw kina’t ing natun-an kang Robertong waya modo! Maayamey’g panabat!

(Masuyor si Basilio.)

Basilio: Dolores, panimati. Ikaw ay amo guing pagkasunduaney. Wayaey’t kami’t mabubuhat. Aber niong bilin namo sa imo’y wayang gador nimo’g tatanrae. Ak’ ipakasay ka sanakraan. (Mapapalagbon paliwas si Dolores. Asunran it kag ruha.) Oy pariin ka. Dolores! Dolores!

(Masuyor si Robertong ingwa’t rayang inumon kabihanan kag ruha.)

Roberto: Gusto nakong uminom. Gusto nakong malimtan ka mga nagaabot nak kamalasan. Permi yang akong malas! Malas!

Carlito: Pare. Ikasay insulip si Dolores. Nagpapakayango ka pa. Hagar it bulig sa Dyos nak kabaypang ing mabaton ka tanan-tanang umabot sa imo.

Roberto: Imaw gani. Gusto nakong magpakayango hanggang sida’y makasay agor indi nako mamasran ka guing uukaw it ling ak’ rughan. Waya ako’t ayam nak D’yos nak nagbubulig sa ako. Kung riin pang umabotey kag tanan-tanan. Hariin ngasing sida. Miskan yumuha pa ako’t rugo’y indi nida maibalik ka naglipas.

Carlito: Pare waya’t posible sa D’yos.

Roberto: Puro kamo D’yos! Kamo’t ako! Kung nio guihapon ka inro mamamasran.

Luis: Beto ak’ guing hahagar ka imo talinga. Panimati anay. Asa imo kali kung imo buhaton o indi. Basta imaw yang kali nako’t kayang ibulig sa imo. Pilakan anay ka ing kahangit sa ing taguipusuon. Imaw kina it nagtuturo kung asing ka at’ mga desisyon ay perming waya’t maadong guing aagtuan. Dahil ka kahangit ay puro yaing binuhatan. Batuna nato ka tanan-tanan. Guing taw-an kita’t isip ag puso para mabalanse kung nio ka tama o mali.

Roberto: Nio ka dapat nakong buhaton ngasing?

Luis: Isipa yangey nak waya nimo nakilaya si Dolores.

Roberto: Kahirap ka imo guing susugo sa ako. Kita’y tawo, ingwa’t puso. Kung riin deli natitipon ka mga maado ag yaing binuhatan. Kaliy nupay salamin nak kung nio sa suyor ay imaw guihapon sa liwas. Maari bagang kung magpanalamin ka’y yabot nak uda ka ing makikita?

Luis: Imaw yang kato’t parayan para ing malimtan si Dolores.

Carlito: Ak’ naintindihan ka gustong palabson ni Luis. Beto, kung talagang palangga nimo si Dolores ay pabad-i. Buko ka pa huli. Silingga nimong guing tatao nimo ka ida kalayaan, ka imo kinabuhi para maging masadya yang sinra sa pag-abot it panahon.

Roberto: Kahirap ma’g batunon ay ak’ ihimoon. Salamat sa inrong ruha, medyo naintindihaney nako ka tanan-tanan. Kitay nunta ako kana Dolores. Ak’ isilinggon ka mga guing bilin ninro sa ako. Mahagar pati ako it tawar kang Angkol Belo sa tanan-tanang nahimo nako sa ida.

(Sinra’y maliwas. Masuyor kag mag-ina.)

Tomasa: Dolores asing nupay matamlay ka? Ingwa ka’t namamasran? Kasay pa man nimo insulip.

Basilio: Pali-lian anay Masang, baka kung nauno’y kina.

(Maayaba si Roberto.)

Roberto: Angkol Belo.

(Pagkarungog ay ibay-on kag nakasukbit nak sunrang sa ringring ni Basilio.)

Dolores: Tatang nio ka ing ibuhaton?

Basilio: Hipos yang raha Dolores!

(Ibuksan kag hagran. Sa hagran pa yang ay ilaboon si Roberto. Mapapaidagak si Tomasa ag si Dolores.)

Tomasa: Basilio!

Dolores: Tatang!

(Mapapasalirsir si Roberto kang Dolores ag matutumba sa ida atubangan. Sanakraan ay mabaoy it kutsilyo si Dolores. Mabalik sa guing tumbahan ni Roberto.)

Dolores: Ako tatang ag nanang nak inro guing anak sa paghigugma. Akong inro anak ngasing ay nagyuyuha. Akong inro anak sa paghigugma ay sagana. Ako bagang sarili sa pagpili ay waya?

(Ibinuno ni Dolores kag kutsilyo sa rughan ag mapapatumba kang Roberto. Kag mag-asawa ay mapayungot. Masuyor si Luis, Carlito ag Maria.)

Read more »

Usang Maisoting Papel

A

las syete y media it Lunes ay asa iskoley si Christine. Sida ay nag-aaray sa University of the East (Caloocan). Usang working student nak nagtatrabaho sa library bilang assistant.

Shadow hairstyle ka ida buhok nak imaw it uso sa ngasing nak nupay nakakaengganyo laloey sa layer nak kulay golden blonde ag deep brown. Ka ida pigura ay indi’g kaila sa mga kayakihan. Kung sa simpleng bisaya ay seksi, ingwa’t maipagmamarako ag kung nio-nio pang klaseng pagtahor.

“Hi Christine maadong aga.” nupay yain ka at’ pangayag ngasing a. Si Carla usa nidang kaklase ag kabarkada.

“Tama ka. Na-bad trip ako rutong usang kayaking gustong magpakilaya. Nag-aaray ako’y biglang masagil-ot! Tapos diretso pangutana kung nio ka telephone number ag kung ingway baga kuno ako it boyfriend tapos kung puyde kuno kaming magmuyat it sine. Yai’t batasan talaga kiong mga taga Maynila.”

“Gusto yang rang makilaya ka. Nio ka yain ruto? Total waya ka pa ra boyfriend.” Mayagat-yagat ay matunog kag bagtingan. “Tay kitayey nak igugsuyoraney.” rugang pa ni Carla.

Sa ramong gustong magpakilaya kang Christine ay miskan usa sa inra’y waya it nagugustuhan. Waya sida it namamasran sa rughan kung nagpapalangga o nio pa man sa inra.

Bag-o umabot kag oras nak alas-diyes y media ay asa librarey sida. Imaw kali nida it oras bilang usang working student hanggang sa alas tres it hapon.

Asa reference section ka ida ginghuhuytan. Simple yang ka ida trabaho. Nagpapaando it mga librong binadaan ag nag-gugunting it mga bag-ong mga balita sa mga dyaryo. Gingtitipon kato ag ina-compile para sa mga estudyanteng ingwa’t kailangan.

Napatungon sida sa pag-gunting ag ka ida mga mata ay nupay nalansang rutong usang sumuyor nak pigura sa hagran. Pagkatapos namasran sa ida rughan nak nupay nagyamhong. Nupay nagsala kag paghingab. Marayom ag mayagwat. Nagyabot sanakraan ka ida namamasran. Nupay inapang-gan-ot. Indi mapamutang laloey tong sinra’y magkamuyatan sa usa’t-usa. Sanakraa’y sumingkit ka ida mga matang nupay nagpapangyumay ag pagkatapos naghuhulmay sa kaudahan ka simple ag matam-is nak guya.

Waya’t ibang pinakitang ibang hiwas kag kayaki. Diretso sa usang computer, umingkor ag nag-incode it usang title it librong nupay ingwa it ging-kakasahuyan. Mayagat-yagat ay tuminrog. Saglit nak pinasimyatan si Christine ag sa mga oras nak kato’y waya pa gihapon nababalhin ka ida mga mata sa kayaki. Nagkamuyatan ray uli sinrang ruha. Yumain ray ka pangayag ni Christine.

“D’yos ko asing nauno ako ngasing?” bisaya sa sariling nababayaka. “Ibang klase.” habang ging-gugunting kag usang balita sa dyaryo. Waya nida nasasaduri ay naghihiwi kag rinayanan. Imbis nak pataas ay bumawog. “Hay nupay naghihiguma ako sa ida.” hidom pa nida tong mamasrang sumala ka ging-hihimo.

Sumuor kag kayaki sa book shelf ag hinugot kag usang klasikong libro.

Say-og ag sauladoy katong tanang libro ni Christine laloey sa ida ging-huhuytang section. Naisip-isip nidang mahilig yaki sa mga klasik nak nobela. Ag sador sidang The Best of Shakespeare pa ka gustong basahon it kag kayaking ida namumut-an.

Saglit pa yang nagkamuyatan ray uli sinra. Naghidom si Christine ag kag kayaki ay waya lihok.

“Isnabero yaki.  Sayang gwapo tan-a.” bisaya sa sariling ging-huhuyat kung nio ka magiging reaksyon sa ida.

Halos umabot it usang oras nak sinra’y nagkakamuyatan sa usat-usa. Pilang segundo yang ka lumipas napasuong sanakraan sida ag namasran sa sariling nagpangyamig ka kayawasan tong tumulay kag kayaki ag paagto pa sa ida lamesa. Kumusog ka bado it ida rughan nak nupay narurunggan it tanang estudyanteng nagbabasa. Masir sa huna-huna ay tanang mga mata ay nakamuyat. “Nupay kahuhuda. Asing nauno talaga ako ngasing? Ni-o ara ka maadong isabat kung ipangutana kung nio ka ako ngayan? Ingway baga ara sida it ginghihigugma? Sigurado ako sa gwapo nida ay ingway. O baka ako ara it ida gustong pangrayagahon? O baka isiling sa ako kung puyde kaming mag-date.” Sagunsong mga pangutana sa sarili ag halong kasadyahan ka namamasran sa rughan. “Kwan yangey ara….kung puyde sa Domingo yangey? Ingwa ako’t eskuyla kung Sabado.” ka naiisip ag ihanrang maadong isabat. “Riin ara kami napaagto? Gentleman baga ara sida? Romantiko baga ara sida? sugrong pa nidang marayom ka paghingab.

Bag-o pa man makaisip pa kung nio pang mga ramgo si Christine ay nagbisaya kag kayaki sa iday atubangan. Rahan-rahan nidang itinaas ka kaudahan sa kayaki.

“Miss ingwa ka’t ekstrang ballpen? bingga it kag kayaki sa marahang boses. “Nabilin nako kasi ruto sa counter kanunot it tong mga gamit.” sugrong pa nida.

“Ay sus ballpen yang yaki. Kung nio-nio pa ka ak’ naiisip.” sa isip-isip nidang umiba ka hitsura. “Oho kali o.” sabat ag rawat nida kanunot ka hidom.

Pagbalik sa ingkuran it kag kayaki ay ingwa it binaoy nak maisoting papel. Pagkatapos ingwa it sinuyat ag siningit sa libro pagkatapos. Napaniiran kato ni Christine ugaling waya nida’g alibhata dahil nasisiguro nidang bookmark yang kato. Tanraan agor mahahanap sanakraan kung rii’g tungon it basa.

            Waya narugay ay ging-uli sanakraan kag huyam nak ballpen ag pagkatapos ay nagpasalamat ag nagliwasey kag kayaki. Kag librong binasa ay binadaan yang sa lamesa. Pagkasador nida ay usang parayan yang kato para sinra magkakilayahan ay rako nidang pagkakamali nak miskan usa ruto sa mga naiisip ay waya’t naging klaro. Sanakaraan ay nawagit ka kasadyahan ag excited nak namamasran itkuman. Sa ngasing ay nabayduhan it kulismor sa ida kaudahan ag pahimot sa rughan.

            Lumipas kag pilang minuto indi sida mapamutang. Permi yang nak napapasimyatan kag librong binadaan it kag kayaking masisiling sa sariling namumut-an. Nupay ingwa’t mga hing-hing sa mga rugo it ida talinga nak hirapong intindihon. Nakita nidang durong mga librong mga binadaan it mga estudyante sa lamesa kada sida ay tuminrog ag pinaando ag binalik sa book shelf. Kag huling librong ibalik ta-a sa butangan ay sida ay napatanga. Ka ida mga mata ay nakamuyat sa cover nak hudot-hudot. Medyo ingwa it kaba sa rughan ag waya gisasadyaang nabuksan. All the words seemed vain and worthless to compare with you. Usang quote nak unang-unang nabasa pagbukas it kag libro. Nakasuyat sa usang maisoting papel nak dapat ka nakasuyat tan-a ay numero it librong gustong hanapon. Sanakraan ay ingwa it namasran sa ida rughan. Nupay sida it gustong bisayahon it kag nagsuyat. Gusto nidang masiguro kung sida gani kato. Tinakop uli kag libro ag nabasa kag pamagat nak The Best of Shakespeare. Sanakraan ay sumagil-ot sa huna-huna nak ruto sa kayaking ida namumut-an gihalin. Indi maintindihan kung sida ay mapapayukso sa sadya o maguya. Namasran yangey nidang asa lamesay ag ingwa it usang hudot nak ballpen. Nakarapat kag ugbos sa patsihan ag ka mga mata ay nakamuyat sa naglilibor nak bentilador sa kisame. Marayom ka hingab ag waya pisok-pisok. Nahunaw-hunawan yang sida tong makibot ni Carlang bag-ong kasusuyor pa yang. Ging-rawat sanakraan kag suyat kang Carla ag pinabasa.

“Christine naiinggit ako sa imo. Super romantic a.”sabat nak ingwa it halong inggit.  “Ayam nimo ingwa ako gihapon it kaklaseng ak’ namumut-an. Ato-ato yang kato ha? Pagkagwapo, wayaey ako it mabisaya. Kung magpangrayaga kato sa ako baka usang oras yang ak’ isabatoney sida.” uma pa nidang napapahidom sa paghanga. “Tong imo, ka-gwapo gihapon? Istoryahan anay.” sugrong pa.

“Ssshh.” sanakraang pahipos nak ka tudlo’y asa nguso. “Kagulo-gulo ka.” ingwa it hidom nak naghuhulma sa kaudahan. “Super gwapo gihapon. Nupay nagbibisaya ka ida mga mata kung namuyat. Ingwa ka’t ayam nak maadong isabat sa ida ging-suyat? Dali isip baga.” sugrong pang ka mga siki ay napapatik-patik sa irayom it lamesa sa sobrang excited.

My heart is filled with wonder, with joy, with glad beyond measures. Imaw it naisuyat ni Carla sa likor it kag maisoting papel.

“Riin kina nimo naranu-i?” nupay indi kapati sa naisuyat si Christine.

“De-basa gani gihapon. Yabot talaga kiing na-iinlove. Natatanraan kiong mga mitlangong nakakatagudlom miskan rugayey mabasa.” nupay nagpahambog pang kapisan ka guya nak sabat ni Carla. “Oy! Sheakespearean gihapon kina no!” paghahambog uli nida.

Your pleasant talk that lovers could only use becomes my music in my heart. Imaw ra it naging sabat it kag kayaki tong sumunor nak adlaw.

Rumayan kag tatlong adlaw ging-paagap it pagsuyor sa library si Carla ni Christine agor makikita nida kung pauno ka gwapo it kag kayaking ida namumut-an. Bag-o pa man tumikrag kag oras nak alas dose ay pareho sinrang napatanga sa usat-usa tong sumuyor kag kayaki. Ging-muyatan sinrang ruha ag diretso sa section kung riin kag ida librong waya natatapos it basa ay nakabutang. Pagkatapos si Christine ag Carla ay marungan it bisaya ag marurungog ka parehong mga mitlangon. “Imaw sida it ging-sisiling nako. Kagugwapo no?” Mapapamuyat sinrang ruha sa usat-usa ag mapapatanga. Pagkatapos parehong ingwa it mamamasran sa rughan nak nupay parehong naugaran. Rumayan kag pilang minuto ay waya lihok-lihok ag waya it marurungog nak bisaya sa inrang ruha. Hanggang si Carla ay humalin dahil nak orasey sa pang-ala-unang subject. Waya man yang gi-pamuhon sa kabarkadang mahaliney.

            Rumayan ray kag pilang adlaw wayaey it nakitang Carla ag misteryosong kayaki sa reference section. Si Christine ay asa lamesang hudot ka gunting. Nakasuong, matamlay ag mayangkag. Ka hitusra ay indi maintindihan. Natanraan nida ka mga mitlangon ni Carla nak kaklase kuno nida kag kayaking namumut-an ninra pareho. Nio man ka ida buhaton ay wayaey it mabubuhat dahil nak ingwa it sumuyor sa ida patsihang kag mga sabat nak suyat ay halin kang Carla tanan. Nasisiguro nida sa sariling sinrang ruha it magkakatuluyan ag parehoy ninrang ging-iiwasaney sida agor waya it mahihimo pang gulo. Bumaoy sida it usa gihapong maisoting papel. Sa waya’g iisipa ay ingwa it mitlangong nagruruyot. Basta ingwa yang sida it ging-susunor--ka ukaw it rughan. Life is like an onion; you peel it off one layer at a time, and sometimes you weep. Usang quote nak minsan ay nabasa ag wayaey nalimti dahil na-touch ruto sa simpleng mensahe. Tong kato ay gingsusuyat ay nagyuyubog ka ida minuyatan. Ugaling gingpuor nak buko gusto nidang mahalata it mga kapwa estudyante. Hirap man sa tagipusuong batunon, waya nawawar-i it pag-asa pa gihapong ingwa pa it masmaado, masgwapo, ag romantikong kayaking maabot para sa ida.

            “Miss puydeng maghuyam it ballpen uli?” bingga it usang kayaki habang sida ay nakasuong.

            Rahan-rahang sidang naghangar ag ka unang umutwang sa mga mata ay kag kaudahan it kag kayaking ida namumut-an.

“Nupay mayangkag ka?” Ingwa ka’t problema?” marahang mitlang uli.

            “Ha! W-waya.” nagsabor pa ka ida pagsabat.

            “Masir nako ingwa ka it ging-babatdag dahil raha sa imo suyat. Sa imo boyfriend?” sabat uli sa ida.

            Nagpamutla si Christine sa huling ging-mitlang it kag kayaki. Buko nida sador nak nabasa yaki kag ida gingsuyat sa maisoting papel. Bistadoy man sida ay ka una pang lumiwas sa nabitas ay waya pa kuno sida boyfriend.

            “Ako yaki si Rick. Ikaw?” pakilaya sa sarili sugrong rawat it damot.

            “Christine.” sabat nidang medyo nagpapanguyog ka boses.

            “Ikaw it nagsuyat ruto sa maisoting papel? Salamat ha. Kaganda.”

            “B-buko. Tong ak’ usang kabarkada. Kaklase nimo sida?”

Si Carla ka gustong bisyahon ni Christine. Ag imaw ra gihapon ka sabat ni Rick bag-o mag-ingkor sa usang lamesang bakante nak mayungot sa ida. Ag tama yaki nak kaklase yaki nida kag kabarkadang si Carla nak masisiling nak kaagaw kang Rick. Usang kayaking nagpatubong-tubong sa ida rughan. Sa rughang gustong magpalangga ag miskan magsakripisyo para yang maging masadya ka aagtuan it tanan.

Lumipas kag pilang minuto habang si Christine ay nag-gugunting ay napamuyat sa usang tawong papayungot sa ida section. Usang seksing kabade ka namumuyatan it ida mga mata. Ka ida buhok ay baga-abaga. Medyo kulot nak nupay kalmadang bayor. Nagpapanglingat-lingat nak ingwa it ging-hahanap. Tong makita si Rick ay sumuor. Tuminrog rang sanakraan kag binata ag ging-baoy kag usang ingkoran ag pinaingkor. Ka mga mata ni Christine ay waya nabalhin. Miskan usang segundo ay waya it pinalagpas. Yumutaw ka curiosity sa sarili. Maslalaoey tong makitang sinrang ruha ay magkahuytanan it damot ay nupay sida ay pinangtamlayan. Masir nida sa palibot ay pagkaruyom ag perting mga hawa-hawa nak indi maintindihan kung nio ka gustong bisayahon. Pagkatapos nupay naglilibor ka sarili. Paisot nak paisot hanggang wayaey it mamasran. Tong matawohan yang sida ay ka unang nasipat it mga mata ay usang linya it tula:  If I feel depressed, I will sing. If I feel sad, I will laugh… Nagmuyat sida sa palibot ag wayaey ruto si Rick ag kag kabadeng ida kaibhanan. Pagkatapos nagbutawan si Carla. Ingwa it rayang university magazine ag waya huda-hudang sumuor kang Christine. Waya ra it pinakitang yain si Christine. Sinapoy it guya si Carla nak minsan ay ingwa it namasrang hangit sa inra mga rughan. Nagtupar sinra pareho ag nagtuko sa rayang magazine. Ruto ninra nabasa kag mga linyang ging-sabat sa suyat. Sa usang short story nak ka author ag contributor ay si Rick.

“Sayang nak Rick sa usang maisoting yang nak papel ikaw ay ak’ ging-palangga. Papauno pa ara kung sa ka-klarohan? Siguro ka panahon yangey it makakasabat.” sa huna-huna ni Christine nak minsan ay natun-an gihapon kung pauno magparaya.

Read more »

Diana

Pagkaado’g hanrom miskan it de-panonobra. Kada ka usang tawo’y nagtatyagang maabot nida. Mahuyog, masakro, marapa ay tuyar yang talaga. Indiey’g ulion—mamanroy—matutun-an pa. 

A

las-dose sa aga. Ka silak it adlaw ay nasilág sa rahon it mga kanidogan. Masnapakainit pa ang nakikisahi ka huni it ruli-ruli raha sa kakahoyan. Pagkatapos it kaon ay hali ako sa pantaw nak nagpapahangin.

            “Ka ako ihingwar sa imo ay Diana. Ikaw nio para sa ako?”

            “K-kwan. Tino yangey ara?” sabat ni Diana. “Tino, nio ka gusto nimo pagrako?” sugrong nidang kami ay magkatupar sa pantaw.

            Si Diana it usang kabadeng ako namumot-an. Kung ako’y inamuyatan it maanar nidang mga mata ay nakusog ka bado it ak’ rughan. Nupay nawawagit ka rangga it adlaw sa kaalas-dosehan. Ka ida buhok ay naipapareho sa kalmadang bayor ag ka itom ay tuyar sa bayukag it uwak. Ugaling aber nio ay waya nako nasisiling nak gusto nako sida.

            “K-kwan. W-waya pa ako’t naiisip. Ay ikaw?”

            “Maestra. Gusto nakong magtudlo.  Ingwa kuno kamo it palabas insulip sa gab-i? Klaro kato?” sugrong nakraan nida.

            “Oho.”

“Nio ka imo palabas?”

“Indi nako’g siling. Basta ak’ ahuyaton ka yang nako ruto.”

Umabot kag gab-i. Ako’y guing yayawhakaney. Mayado pa ka amo sadaw ay guing hahanapey it ako mga mata si Diana. Kung hali baga ara sidang amuyatan yang ako. Kami it masunorey. Sa ako pagmasir sa karurugayon ay nakita guihapon si Diana. Hagto rapit mayungot sa pader. Katupar it ka ida tatay.

“Aroy ra! Pagkaayo manggitayok!”

“Ka nio kina mga anak?” imaw kali it ako narurunggan tong kami ay asa tungaey. Mas lalo pa nakong guing paando ka pagsadaw tong magtama ka amo minuyatan ni Diana. Ukawan ray ka mga nagmumuyat.

Tong magkaestoryahan kami ni Diana ay nupay waya yang sa ida rutong ako guing himo. Waya man yang nida gui silingga nak pagkaayo ako’g sadaw. Nupay ka ak’ rughan ay nagsugong. Ugaling nio man ka ako himoon ay talagang indi nako mahimong mahangit sa ida. Nio ara ka ida sikreto? Imaw it gusto nakong ayamon.

“Diana ingwa ako’t tula. Gusto nimong marunggan?”

“Hala baga.”

“Sa ako pag-uusa ay ak’ nakita,

Usang pagkaguganda nak rayaga;

Ugaling tong akoey iharoan sa yupa,

Ay it nawagit sa ak’ mga mata.”

“A..! Pagkarada ka. Pagkaayam nako’y imo human. Sa libro kina nato no?”

            Pagkasador nako’y sida’y masasadyahan sa narunggan. Guing pulaan pa akong halin sa amo libro. Waya ako’t mabuhat. Buko nako gustong magsuay kami sa tula yang.

Kinaagahan ako’y nagpapanaw. Ka hudot nako ay lapatik. Ingwa ako it nakitang pagkarakong asò. Ak’ nasaduran kato nak rapit kana Diana. Rali-rali ako it lagbon. Ako naabotan nak ka ida mga maguyang ay nagtitibaw.

            “Diana! Diana! Buligi kami ninro! Hina pa sa suyor ka ak’ anak! Hu-hu-hu-huuuuu..”

            Waya ako’g paruha-ruha it isip. Rali-rali ako’t baoy it tamong nak hinupit ag sumuyor sa inra bayay. Buko gusto nakong mapauno si Diana.

            “Diana! Diana! hariin ka?”

            “Hali ako Tino. Ubo..ubo.!”

            Kaming ruha ay nagkayumbot ag lumagbon paliwas. Nagpasalamat kag ida mga maguyang nak naisalbar nako si Diana. Rakong pasalamat guihapon ninra nak ka inra bayay ay waya naubos it pugra.

            Matapos masunogan ay nagkaestoryahan ray kami ni Diana. Magkatupar ray kami ngasing. Waya ray ako it narunggan nak pasalamat nak guing salbar sida it usang tawong masyarong nagpapalangga. Nagitaw yang sa ak’ huna-huna nak siguro guing titestingan yang ako kung talagang palangga nako sida.

            “Tino kitay marangoy. Waya ray ako nakakarangoy ngasing.”

            “Hala, ak’ arayanan ka nako isag sa pagkakaon.”

            Ako naisip sanakraan nak daok pa ig rangoy si Diana. Gusto nakong sida ay tur-on. Kada waya pa ako nakakakaon ay ako’y pagkasadyay.

            “Diana, tuyar ka pagrangoy o, muyati ako.” tong kami ay asa ragatey.

“Hala baga tur-a ako?”

“Kusgi ng ing pagkipay agor mayutaw ka.” tong ako sida guing aalalayan.

“Pagkakusogey gani Tino. Ako’y inapanghapoey.” sabat nida.

            Ako guing raya sida sa marayom-rayom. Buko sa yain it guing iisip ay nahadlok si Diana. Nagpangidapot sidang mayungotey nako ikayum-od. Mayungotey man akong mayum-odan ay namasir pa guihapon sa ako rughan nak ako’y pagkasadya.

Kaming ruha ay pagkasadya sa oras nak kato. Waya namo namamalaye nak kaming ruha yangey it natutura sa piliw. Kag amo mga kaibhanan ay ako nakikitang naglalagbonan. Waya kami ayam, pagsauli namong ruha ay nakita namo kag motor ay pagkayungotey sa amo. Ako guing agkay sanakraan si Diana papiliw, ugaling kami ay huliy. Kaming ruha ay narakop it tong mga tawo sa motor. Namalayan yangey namo ay ka amo mga yuba ay di tabón ag asa sakopey it kustal. Sa liwas ay ako narunggan ka mga aguntok ni Diana. Ako naisip-isip nak narakop yaki guihapon sida.    

Waya sinra ayam ay ingwa ako it raya-rayang kukutsilyo. Imaw kali nako it pangtalip kung igogmangga ag santol. Ako guing baoy ag tinunaaney ka ak’ naiisip. Kailangang ak’ maisalbar si Diana. Indi ako’g sugot nak sida’y mahapros it ibang tawo. Ako guing bubuhoaney kag intable it motor. Waya ako’g papahalata nak baka ninra masadoran. Imaw yang kali namo it parayan para kami masalbar. Sa karurugayon ay ako nabuhoan guihapon. Wisiwis kag tubi. Kag mga mangrarakop ay nagkagulo. Buko ninra ayam kung nio ka inra unang abuhaton.

            “Pilakan ng mga kustal! Indi at makita kung riin gui susuyob!”

            Rakong nakong pasalamat tong kaming ruha ay guing pilak. Nagyuyugrangey kami’y guing tas-tas sanakraan nako tong kustal. Ako ay nakaliwas ag guing hanap si Diana. Nakita nako sidang nagrurugyangey guihapon. Mayado man ka amo antar sa usat-usa ay pinilit nakong inunos. Rako nakong pasalamat tong maabot sida.

Katulin it pasalida kag motor miskan nagsusuyob. Mayadoey it antar sa amo. 

            “Diana kaya pa nimo?” tong kaming ruha ay tumunga.

            “Indiey.”

Ako binabà sida sa likor ag kami ay kumapaney papaliw.

            “Pauliey kitay.” siling ni Diana tong kami ay asa baktasoney.

            Sa amo pagpauli ay waya gui lilihok si Diana. Nupay waya yang sa ida buot ka inabot namong ruha. Samantalang ako ay it di papangurangkurangey ka tuhor. Nupay ako ay piniyoy nak syarong hirap sa pagtikang. It lalong lumalâ pa kato tong waya ray nako narunggi ka guing aasahang magpasalamat. Miskan tan-a pasalamat ay ako’y masasadyahaney dahil nak parehoy kato nak ako ay ida guing rarahanan.

            Lumipas kag pilang adlaw. Magkatupar ray kami ni Dianang ako palangga. Nagiestoryahan ray kami sa mga bagay-bagay nak nakakapukaw it taguipusuon. Taguipusuong ka mga nagliliwas sa yuba ay mauunor nak mga bisaya.

            “Tino, ing aon-on ng lapis ag papel?”

            “Para sa imo.”

            “Indi ak’ maintindihan ka gusto nimong bisayahon. N’o kina talaga?”

            “Diana, badaey gui lihok. Ak’ idrawing ka kung nio talaga ka imo kaganda.”

            Si Diana ay napahidom. Waya nida naayame kung nio talaga ka dahilan kung asing ak’ idrawing sida. Kumusog ray ka bado it ako rughan, dahil sa mga hidom nidang namumot-an ag sa mga matang nupay nagbibisaya.

            “Hala baga. Ak’ amuyatan isag kung talagang maayam ka’g drawing?”

            Waya gui lilihokey si Diana. Ka ako guing unang sipat ay ka ida mga mata. Kaming ruha ay nagmumuyatan ngasing. Kahirap ig estorya kung nio ka namamasran sa ako rughan. Basta ka ida mga mata ay nupay nagbibisayang palangga ako guihapon. Ugaling buko kato nako it gustong palab’son. Ka gusto nako ay ‘tong talagang maliwas sa ida yuba.

Sa paghiwas it ‘ling ako lapis ay nupay indi’g tugot tong ako ay banday rapit sa ida liog. Pati ka lapis nakong hudot ay nakikiramay sa ako namamasran. Ka perming gusto ay ka kaudahan ni Diana.

            Nakataposey ako ag guing pakita nako sa ida. Kaming ruha ay nagtukô sa ako inobrahan. Bukô sa pagmamarako ay syarong bao’y ka hitsura nida. Gumitaw sa ako anga nak kada siguro nahimo kato ay dahil nak palangga nako sida. Ag lalong nahiper sa ako huna-huna nak siguro ka usang mangogdrawing ay ka perming guing hihimo ay mayungot sa ida taguipusuon kada maado ka guing lalab’san. Ugaling napayang raan tong makita nakong si Diana ay wayang gador nasadyahi sa ako obra. Ako ay nag-isip ray kung nio ka maadong buhaton para sida ay masadyahan. Ingwa sanakraan it gumitaw sa ako patsihan.

            “Diana. Rungan kita sa pagsimba insulip.”

            “Hala. Ugaling gusto nako ay second mass. Karugay ako’g bati angkaaga.”

            Sa simbahan kami ay magkatupar. Pasalamat akong buko kaibhanan ka ida mga maguyang. Nupay pagkarali yang kag simba tong kaibhanan nako sida. Waya nako namamalaye ay pamaulianey yaki. Nagrungan kami it pauli. Mararayanan ka mga kaidamô namong asa karsadang nanggigisuypok.

            “Aroy ra! Si Tino ag si Diana muyati ninro, pay mag-asawa!” ka marurunggan nako sa inra. Buko kahangit ka ako namasran sa mga narunggan, kung buko ay pagmamarako pang tan-ay maging klaro ka inra guing sasambit.

            Si Diana ay nupay waya’t narunggan. Waya it makikitang yain sa ida kaudahan. Kung sida baga ay nahangit o nasadyahan guihapon. Pareho it tong dating una nakong nakilayang waya gui lilihok.

            Umabot ka buyan it Mayo. Magkaibhanan ray kami ni Diana. Ako sida guing bubuligan sa panghimuyak.

            “Diana tulina reli rapit sa ako. Durong leryos.” Ako ay matago agor pagtungor nida’y ako ikibuton.

            “Booooo….!!!”

            “Nanay!!! siday napaukaw. “Tino nagpapanghadlok ka. Ako ay mapauli yangey. Inatuboan ako sa imo it kida-kida.”

            Si Diana ay nakakulismor nak mahaling bitbit ka mga buyak nak amo natipon. Ako ay malagbon papagto sa ida unahan ag mayuhor.

“Diana, Patawara ako ha? Indiey nako’g ulion.”

“Bahala ka!”

Indi ako’g intindihon ni Diana. Deritso guihapon ka ida mga tikang ag ako ay mabibilin.

“Halaka! Ingwa raha’t murtoooo!” ako sida guing hadlok.

Ayam nakong mahadlokon si Diana. Mapapaidagak sida ag mapapatanga. Siguradong ako ay ahuyaton. Sa pramas nak indi mapakamangit sa ako ay mabaoy ako it buyak agor pag-abot ay ako ibutang sa ida talinga.

“Diana pagkaguganda ka talaga.”

“Nagpapangloko ka ray.”  

Aber nio nakong buhaton ay waya puyos ka tanan kang Diana. Nio pa ara ka gusto nakong humanon sa pramas yang nak maipakita nakong sida ay ako guing papalangga.

“Diana gusto nimong ako’t mahuma’t imo palma?” tong kami ay asa inray.

“Maayam kag human?”

“Oho.”

Sumugot si Diana. Guing hanraan nida ako it upas, silhig ag kag mga buyak nak nakababad sa tubi. Reli nako ilawas ka tanang kaaalman. Sigurado akong ida kali mamumot-an ag syempre sa ako. Kaming ruha ay sahoy. Ida guing bubuskar kag mga alimodong ag ako ay nagtutuhog it buyak. Ka ako nahuman ay korteng puso. Kali ay pabilog sa upas ag sa tunga ay ruhang yanggam nak magkaatubangan. Ingwa it letrang D ag T sa usat-usa. Kali ay ako guing yunggar guihapon sa upas. Buko ayam ni Diana kung nio ka gusto nakong bisayahon ruto.

“Diana taposey. Pagkaganda no?”

“Oho.” Matamlay ka sabat ni Diana. Pagkasador nako ay sida’y masasadyahan. Sala yaki ako. Wayaey ako’t mabuhat. Guing liwasey nako ka tanan-tanan ay asing tuyar pa si Diana sa ako. Waya man yang gipakita nak nagugustuhan nida ka ak’ human. Wayaey ako nakatyaga. Ako ay napatalikor sa ida, rungan ka huot nak hingab sa ak’ rughan. Pagkatapos inot-inot nak nagyuyubog ka ak’ minuyatan dahil sa yuhang gustong gumitaw sa mga mata. Ako mamasran nak mapayungot sida sa ako. Pagkatapos guing huytan nida ka ako abaga ag nagliwas sa ida yuba ka mga bisayang nupay naghahagar it kapatawaran.

“Tino, hangit ka sa ako?”

“Buko Diana, d-dahil palangga ka nako.”

Buko ako hanrang masisiling kato kang Diana. Basta kato ay nagliwas yang sa ako yuba. Ugaling nupay waya pa guihapon natamoy ka guing siling nako sa ida. Nupay buko sador kung nio ka gustong bisayahon sa bisayang palangga.

“Tino makita kita isag sa ragat ha?”     Huling bisayay kato ag kaming ruha ay nagbuyaganey.

Pagkatulin yang ka oras. Ako ay naghuhuyatey sa ida sa lugar nak masyarong gusto namong ruha—reli sa ragat. Ako nasaduran sa ako mga kaidamo nak kag palma ni Diana ay nagraog kuno sa pagandahan it buyak. Ako ay nasadyahan nak talaga yaking maado ka ako guing himong palma para sa ida. Sigurado akong pag-abot nida reli ay mapasalamat sida sa ako. Ako ay medyo nagpayado sa mga nagpapangidamong anak sa baybay. Ka gusto nako ay waya it makakadisturbo sa amo kung umabotey si Diana.

            “Diana!” ka ako hula tong ida guing tabonan ka ako ruhang mata.

            Ayam nakong si Diana kato talaga. Dahil nak imaw yang sida it naghuhuman sa ako it tuyar kung ako ay nag-uusa.

            “Pagkaayo ka talaga ig hula.”

            “Ha-ha-ha-ha….” rungan kami it hayakhak. Hayakhak nak puro kasadyahan ka namamasran. Ako guing huhuyat ka isiling ni Diana, ugaling sala ray yaki ako.

            “Tino kitay mapangsigay.”

            Guing sunor nako si Diana. Ka ida tsinelas ay ako binitbit. Habang kaming ruha ay magkaagkay ag baktas nak nagpapanaw sa pinong baybay ay guing papalir-palir ka ida buhok. Karamo ka amo natipong sigay ugaling kami ay pinilay tong marugayey. Kami ay nagpahuway sa tumbo it bato. Magkatupar nak nupay sulo namo ka kalibutan. Pagkatapos, nagpasanrig sida sa ako rughan. Ruto nida gui pahuwayan ka tanang pilay nak namamasran. Waya kami pakialam sa mga nakakamuyat sa amo palibor. Dahil ka amo mga guni-guni ay guing papalir. Guing papalir ag guing rurudan sa nahihimong sonata it bayor nak mahinay nak nagsasaprok sa mga bató-bató sa piliw. Pagkaado gui ramdamon ag gui panimatian. Ka gusto namong ruha ay wayaey katapusan. 

            “Tino nakikita nimo katoong mga baroto sa yawor? tudlo nida. “Nag-uuno sinra?”

            “Mga nagbubunit kina Diana.”

            “Pagkaganda sinra no? Mauno ara ka nagsasakay sa baroto? Tino pamaroto baga kita.”

            Kaming ruha ay nagsaog it baroto ag pumayawor.

            “Tino kaya pa kali nimong rangoyon ang kita’y magrugyang?” tong halos mapusposey namo ka Simara.

            “Oho, hali ako para ikaw ay ak’ isalbar. Diana kung maayam kag rangoy ay aber niong rayom pa ka ragat ay mayutaw ka pa guihapon.”

            “Imaw?”

            Kaming ruha ay magkaatubangan. Sida ay banda sa pruwa ag ako ay asa hulihang ka hudot ay bugsay. Ka ida uda ay it napakaganda ang nasisinagan it adlaw nak pasugbohan. Siguroy kung buhi pa si Rembrandt ay mapipilitang humodot it lapis miskan sahoy dahil sa amo aurang nupay nakakaengkanto guimuyatan. Nasikwil patiy sa ak’ huna-huna nak nupay sa among ruha gui kopyaha tong pagkagandang obrang ak’ nakitang nakabitin sa inra ring-ring. Perdi pa namong ruha ka maghali sa syarong yungot it taguipusuon sa usat-usa. Siguro’y mamamangit sa ako si Apollo nak kakambal ni Diana kung kaming ruha ay asa panahon it Mythology. Dahil nak syarong palangga nako sida ay nupay ako’y nagiging manunula. Nupay nakahamno kang Shakespeare sa mga mauunor ag nakakatagudlom nak mga bisaya.

“Diana ingwa ray ako it tula. Buko kali halin sa libro nato. Gusto nimong marunggan?”

            “Hala baga.”

“Ako’y indi mapamutang,

Kung ka usang rayaga’y kaatubang;

Ugaling ingwa’t nagitaw sa ako rughan,

Nak indi nida ako mamot-an.”

“Nio ka masisiling nimo Diana?”

“Waya! Puro yang ka tula!” pahangit nak sabat nida.

Nupay tinamaan ako it kilat sa oras nak kato. Masir nako ay asa tunga it kalalawran nak guing kakalis-kalis it subasko. Buko ayam nako ka gustong bisayahon ni Diana. Dahil marayom ka ako huna-huna – guing tutugkar ka taguipusuon nida, pilang orasey kami sa yawor ay waya nako namamalaye nak sugboy yaki. Kung waya pa gui ikag si Diana ay magagabhian tan-a kami. Nakaisip ray ako it parayan.

“Diana kitay mapangmadabas insulip.” tong kami ay nagsasaogey.

Pagpauli nako ay nag-istambay anay ako sa pantaw. Reli nako nahaboya kung papaunong si Diana ay maayamang de-gusto sa ako. Nasapi ka oras—yumapasak ka adlaw—igog pangmadabasey.

“Tino ruto rapit o pagkahinog.”

“Pagkataasey kina Diana. Indi kina ak’ maabot.”

“Hala kaya kina nimo.”

Talagang palangga nako si Diana. Aber niong hirap ay ako atis-on mapasadya yang sida. Ugaling umabot kag oras. Ka mga hanrom nako sa ida ay nawagit sanakraan. Nagsanggi kag sanga, ako’y nahuyog ag nawar-an it malay.

“Tino! Tinooooooo!!!!” Ako ay guing payungotan ni Diana. Namalayan nidang wayaey ako’g hihingab. Sida ay magulpi’t kupkop sa ako ag mapapatibaw.

“Hu-hu-huuu… Tino…!”

Sa pagtibaw ni Diana ay ingwa it nakitang papel sa ako damot. Guing baoy kato nida ag ingwa sida it nabasa.

Palanggang Diana,

Ayam nakong maabot kali tanan-tanan. Wayaey ako it mabuhat para ikaw ay ako mapasadya. Ako guing himoy ka tanan-tanan. Badaey gui kalibog nak indi mawagit ka pagpalangga nako sa imo miskan wayaey ako reli sa kalibutan. Ikaw ay ako ihuyaton para maipatuloy ka mga kuyang pang pagpalangga sa imo.

Diana, pasensya ka sa mga guing buhat nako sa imo. Ak’ guing pilit kang mapasaako. Ak’ naisip-isip nak sala yaki ako. Dahil kita’y mga malilinghor pa yang. Waya pa muwang reli sa kalibutan kung nio ka klarong natatabô.

           Ikaw ay maipapareho sa usang buyak nak alimudong ag ako ay bilá-bilá nak pilit nakong guing papabuskar, agor ako’y masasadyahan sa guing tatago nimong kagandahan.

           Hanggang reli yangey.

           Sa uli-uli. Diana patawar, patawar.

Waya’t katapusang pagpalangga,

Tino

            “Hu-hu-hu-hu! Tinoooo!” halos mapunoey it yuhang nagtitikrag ni Diana tong ako guing himong suyat. “Ako ay hangit sa ako sarili. Waya nako nakraan nasiling sa imo nak gusto ka nako guihapon. Waya yang ako kusog nak masiling sa imo. Ruto sa imo mga tulang guing hihimo ay sa kaklarohan ay imo talaga kato. Waya ka’t guing kokopyahan. Naiinggit yang ako sa imo dahil daok ako’g haboy it tulang para sa imo. Tan-a’y ing marunggan ka tanan-tanan. Ayam nakong narurunggan nimo ako ngasing. Ikaw ay ak’ palangga guihapon. Hu-hu-hu-huuu!!..”

            Si Diana ay mapapangoyngoy uli sa ako rughan. Mamamasran nidang ako ay naghingab.

            “Tino! Tino! bati baga!”

            “Ubo-ubo..” ka unang gumitaw sa ako nabitas.

            Rahan-rahang minukyat ka ako mata ag ka unang nakita ay ka uda ni Diana. Puno it yuha, kabayaka ag pagpalangga. Sanakraan ako’y ida guing kupkopan. Guing bayosan guihapon nako sida it hugot nak kopkop.

            “Salamat sa D’yos nak nabuhi ka. Indi ka yaki ak’ matiis kung mawawagit ka.”

            Ak’ naisip nak umipekto yaki ka ako guing humang plano para sa ida. Waya ayam si Diana nak kag tanan-tanan ay human-human ag uyô yang nako. Ako talaga guing sadya nak maghuman it suyat ag magpahuyog agor ako masasaduran kung ingwa it nahihiper nak pagpalangga sa ako. Kung masaduran man nida kali tanan ay wayaey ako’t mabuhat, sisihon man nida ako ay ibatunon ra sa ak’ rughan. Basta guing sunor yang ka ukaw it ako taguipusuon para sa ida.

“Dianang ak’ palangga pagkahirap ka nakong maabot.”

            “Haley ako sa imo. Indiey ako’g payado. Syarong abotey ako nimo. Tino palangga ka guihapon nako.”

            Waya it masudlan ka ako kasadyahan sa oras nak kato. Nupay kaming ruha ay asa rampog nak guing kakasay. Napapalibotan it mga anghel nak nanggigikantahan. Nupay ako’y si Enoch nak nakita ka tanan-tanang human it D’yos para sa sangkatawohan. Nalagpasan nako ka tanan-tanang pagsubok ni Diana. Kaming ruha ay marungan it hayakhak. Ugaling……………….,

            “Asing naguguya ka toto?” Akoy makikibot kang Nanang nak nahihiwagaan sa ako pagguya.

Mabalik sanakraan ka tanan nakong huna-huna. Tama yaki, hali ako sa pantaw nak marayom ka guing iisip. Waya pisók-pisók nak nakamuyat sa mayado. Kung riin, reli nako nahaboy ka sigulanon namong ruha ni Diana. Sa mga budog nakong kaisipan, sida it nagpapayapar sa ako it kaaalman. Nagpapatugas it ako rughan. Nagpapasador kung paunong mabuhi reli sa kalibutan. Nagtutudlo kung paunong magraya it mga problema ag kung pauno magpalangga.

Waya’t nakakakilaya sa ida kung bukô ay ka ako yang huna-huna. Ayam nakong indi ako’g bilin nida miskan nio man ka umabot dahil palangga namo ka usat-usa.  Ag siguradong makita ray kami sa pilang adlaw. Magkatupar ray–magkahudot ka amo mga damot nak nagiestoryahan. Reli ray sa dating oras–sa dating lugar–alas dose sa aga–sa pantaw–pagkatapos it kaon nak nagpapahuway ag karunganan it huni’t ruli-ruli raha sa kakahoyan.

“Ha……..y ako’y inatungkaag sa kabus’gan. Ak’ makapisok anay Diana.”

Read more »