Toto, Kilayay Nimo Ako?

Ka imo natun-an sa duta’y sukoyàng maayo ka talaga. Ugaling kung imo pa kamhan ka tudlo’t kalangita’y masusukoy nak masmaayam ka.

N

aglibawoy ka ida mga maguyang. Waya sida it guing iistaran ag waya it pinag-arayan. Kung riin man abuton it gab-i ay ruto yangey napahuway. Nagbinata sidang nabubuhi yang sa pagpasuhoy it pagsag-ob ag sa mga bulig it mga tawo. Dahil nak kuyang ka ida pinag-arayan ay perming guing loloko-loko it mga kaanakan ag kabinataan. Nahingwaran sidang Bulingon dahil sa bihira gui ilis ag kaligos.

“O ling ing suhoy sa pagsag-ob.” Usang adlaw nak guing iintrigo kag usang maguyang tong sida ay pahalinaney. Ka pagbaton nida ay nupay nag-alsa it mabug-at nak pati ka rughan ay nahihingosgan. Waya man pinag-arayan ay masir sa ida taguipusuon nak kuyang ka guing intrigo it tong maguyang, magreklamo man ay waya ra guihapo’t aagtuan. Sida ay nagmanroyey nak puro kahayagakan ag kahaprosan ka gingaabot. Maiknat sidang yukmoy ka uyo. Guing iisip ray kung riin pwedeng magpasuhoy. Ugaling buko yang pasuhoy ka ida guing kakalib’gan. Ka tanang oras nida ay puro kahadlokan. Mahalin sidang gingyayagor it mga anak ag kung indiey maabot ay abalasuhon. Marurunggan yangey sa mayado kung indi sida maabot ka mga ukaw it mga anak nak “Bulingon! Bulingon!”

Kung sida ay nag-uusa ay perming nagpapangutana sa ida sarili kung asing hangit sa ida ka mga tawo. “Baka ara waya ako’t pinag-arayan? Ugaling kung ingwa man sinra’t pinag-arayan ay tan-a’y maiintindihan ninra ako.” Sa marayom nidang pagino-ino ay imaw it nauna-una’t gitaw sa huna-huna nak waya ra it ginghuhumang yain sa inra. Mamamasran yangey nidang naglalagoslos ka yuha sa ida mga mata ag asa sakopey it simbahang nagpapangamuyo. Permi kali nidang ginghuhuman kung inayangkag ag nagreremulyino ka uyo. Imaw nida it ginghihimong umaan it tanang nag-aabot nak mga problema. Dahil ausa ka ida barkada—kag  usang tawong asa tunga it altar. Nabahar yang kato kung sida ay naliwasey. Hanra ray ka rughang sagupaon ka mga nag-aabot nak mga problema sa ida kinabuhi.

“Oy! paabuton si Bulingon. Baoy nakraan kamo’t mga bato.”

Makikibot si Bulingon pagtungor sa mga anak nak nanggitago. Ka mga bato ay nagyuyuparan paagto sa ida. Maglagbon man sida ay indi mailagan tong ibang bato. Mamasran nidang nakahugpaey ka bato sa ida kayawasan. Mapunpon sida it bato—kag mga anak ay manggigilagbonan. Ka hudot nidang bato ay buko talagang pangbugoy. Kung buko ay panghadlok yang sa pramas nak indi sida gibuguyon uli.

“Bulingon ako’t nauna sa imo! Isag ka pa!” hayagak sa ida nak kitang-kitang kaaabot pa yang. Usang aga sa artisyan nak sida ay nagpapasuhoy ray. Imaw kali si Roberto nak mahilig magpangmangit sa ida. Makita nidang si Bulingon ay perming agrabyado ay maadoy sa ida ka adlaw.

“Oy! Bulingon ng ing galon ay waya sa pila. Dar-a kina sa hulihan!” Si Carlitong kabarkada ni Robertong halatang nagpapangmangit guihapon. Indi’g lihok si Bulingon. Deritso guihapon ka gingbubuhat. Gingbubutangan nida it imbudo kag galon nak dahil sida it masunorey. Nagbubombay si Bulingon, masuor si Robertong abaydohan nida it sariling galon. Matungon si Bulingong ibalik kag ida todungan.

Sigey ka bomba ni Bulingon. Naisip-isip nidang waya yaki it mabubuhat ka mga nagpapaniloko kung sida ay mamatugas.

“Waya ka’t nabuhat Roberto! Sa kararako nimong tawo’y hadlok ka kang Bulingon. Muyati kina. Niswangan dahil nak nalilipasa’t gutom. Usang pitik yang kina’y salirsirey.”

Namangit si Roberto sa soysoy ni Carlito. Nagsuor sa gingtotodungan ni Bulingon ag binubo kag mga napunoey nidang galon. Tumungon si Bulingon sa pagbomba. Masuor pa yang sida ay pinanipaey ag bag-o makabangon ay sinunran pa it salibo it tubi.

“Dulingas!

Si Bulingon ay waya it nabuhat. Binaoy yangey nida kag mga galon ag humalin. Buko gusto nidang makita it karamuan nak sida ay mapapatibaw. Humalin sidang namamasran pa it yawas kag panipang binaton halin kang Roberto. Ag habang sida ay mayadoey magulo man ka huna-huna ay narurunggan pa nida ka mga gur-anan it mga tawo sa artisyan.

Si Bulingon ay waya kità sa maghapong kato. Namamasran nidang nagraraguokey ka ida bitukyas dahil sa waya ray nasusodlan. Hirapon mang batunon sa ida taguipusuon nak yain ka buhaton ngasing ay waya sida it mabubuhat. Nagpapangabay yangey sida sa D’yos kung nio man ka maabot.

“Si Bulingon! Si Bulingon! Tulina kamo! Nagpangruwang sa bayay!” Usang aga-aga nak imaw’t nagpamukaw sa tanang kabayayan.

“Hariiney?”

“Ingkato! Pagkatulin ig lagbon! Yagura tulina!”

Pagmukat-mukat payang ni Roberto ay yinagor guihapon si Bulingon.

“Ing naabot?”

“Waya. Ugaling ak’ natama tong ak’ binalaso’t bato. Ha-ha-ha.”

“Sapo! Mamanroy kato.”

Perting hapo ni Bulingon tong sida ay magpuhawayey. Nakapangruwang man sida’y waya guihapon namasre it bitukyas nak nakakaon dahil sa sobrang kayawhakang baka maabutan. Mamasran yangey ka ida sarili nak matamlayey.

“Angkol ingwa kamo’t pagkaon miskan maisot yang?”

Mahalin kag tawong inghahagaran nida it pagkaon. Mayagat-yagat ay mabalik kag kabisaya. Sida ay mahahadlok. Buko kali kag tawong kaatubang itkuman. Imaw yaki kato si Roberto.

“Bulingon ingkale ling sobra namong buay. Paaria yangey miskan mapan-os, masudlan yang ka ing bitukyas.”

Waya it mabuhat si Bulingon. Talagang yainey it masir ka ida bitukyas. Miskan mapan-os kag buay ay hinungit pa guihapon it kidamot nidang nagpapanguyogey. Waya pa nida nauubos it hungit ay maabot ray ka guing kakahadlokan.

“Si Bulingon! Si Bulingon! Imaw kina’t nagparuwang sa amo it tong pilang adlaw.” ukaw it usang anak.

“Yagura ninro tulina!” siling ni Carlitong asa kalibor yang.

Ayaguron sida it mga kaanakan nak di rayang mga bato ag mga pamakoy. Pati mga iro sa karsada ay nakikisahi.

“S-s-s-s-s-s…. Kagta! kagta! Ha-ha-ha.”

“Beto ni-o ka ingtao nimo?” siling ni Carlito tong sinra ay asa karsaday.

“Ha-ha-ha. Ay ak’ guing baoy sa yayogan.” pagkatapos ay marungan sinra it ayab-ab. Ayab-ab nak di halong pangmangit.

Nupay usang paidamo ang gingyayagor ninra si Bulingon. Ag kung sisio ka makaabot o makatama it bugoy ay masadya ka inra taguipusuon nak nupay nakabaoy it  usang premyo.

Pilang adlawey ay waya pa it nakakakita kang Bulingon. Tong ibang mga tawong nagbubulig sa ida ay nababayakay. Kung nioy ara ka inabot nida. Napatanga sinra tong sida ay makitang nagpapanaw sa karsada sa kainitan it adlaw. Mahinayey ka ida yawas. Bukoey deritso ka ida tikang kung buko ay nagsasalersirey. Mayubogey ka ida minuyatan. Halos sukay ka makikita sa ida kayawasan. Ka ida mga mata ay mamamasrang perting hirap ka ida guing ranasan.

“Asing nauno si Bulingon?” imaw’t karamuang mga pangutana tong sida’y makita.

“Baka nalipasan it gutom?”

“Baka mahagaray it makakaon?

Sinra ay makikibot tong ingwa’t marunggan sa inra si Bulingon.

“Mahagar baga ninro it buyong, miskan nio man kina.”

“Bulingon, ingwa reli it paracetamol. Gusto nimo?” usang maguyang nak dating nagbubulig sa ida.

Binaton kato ni Bulingon ag pagkatapos ay nagyuhor sa maguyang ag nagpasalamat. Nakita it tong maguyang ka mga mata ni Bulingon. Napansin nida ka mga yuhang guing pupuor nak lumiwas. Ausa ka gusto nidang bisayahon ruto. Guing papagtyagaan pa guihapong mabuhi reli sa kalibutan. Kalibutang puno it mga pasakit ag yuha. Lalaoey sa idang ininakan it kapalaran ag kasadyahan.

“Maramong salamat sa inro Manang. Pagkaayam nako’y wayaey tawong tuyar sa inro. Waya ako’t ibayos sa imo. Tan-ay buligan ka’t D’yos sa imo kabuotan.”

Pagkatapos nak magpasalamat si Bulingon ay dumiretso sa pagpanaw. Waya’t nakakaayam kung riin sida gidadar-a it mga siki. Ingwa sida’t ginghahanap.

Sa pagyakaraw ay mapapatungor sa nag-iinoman. Sida ay masuor, nakitay nida ka ginghahanap.

“Mahagar baga’t tubi.”

“Bago’y nagpapasuhoy ka’t sag-ob! Ikaw it guing babay-an it tubi it karamoan reli. Asing reli ka nahagar sa amo! Dapat kami it mahagar sa imo. Toy pagto sa artesian ag ruto ka uminom! Disturbo ka reli sa inuman!” tamang natyempohan ka grupo ni Robertong syarong tahomey sa inumon.

“Miskan maisot yang.”

“Pagkapilit ka. Haliney rahang baka ak’ mabastrok ka pa!”

Buko gustong mahapros pa si Bulingon. Ayam nidang mahinayey ka ida yawas. Wayaey sida kusog nak batunon pa kung nio man ka buhaton it mga kaibhanan ni Roberto. Mahalin sidang nagpupuklir.

“Isagey yang Bulingon. Batuna ling tubing inghahagar nimo. Rabuno ka ra.” imaw kali si Roberto.

Rali-rali it payungot si Bulingon ag sanakraan ay tinulon kag rayáng buyong nak tao’t kag maguyang ag sinunran it tubi.

“Ha-ha-ha-ha. Pagkainom ka yaki’t gin. Usang baso kato’y ing naubos? Waya pa kami nimo’g tur-e. Ha-ha-ha-ha. Gusto pa nimo?”

Nagpangruyom ka minuyatan ni Bulingon sa oras nak kato. Waya sida it nakikita. Waya it narurunggan. Ausa yang ka namamasran. Ka ida siki ay nagtitikang.

“Roberto, muyati si Bulingon tinamaan sanakraan. Nagpapanaw’t buko ayam.”

“Kitay baga at’ asunran. At’ amasran kung nio ka ida abuhaton.”

Sa guing hihimo ni Bulingon ay durong nagragipong mga anak. Sida ay ginggugur-an. Ngasing yang sinra nakakita it usang tawong nupay nagsasadaw sa kayanguhan it waya sonata.

“Paré masuyor sa simbahan. Baka kung nio ka buhaton raha sa mga santos.”

“Pagkahadlokon ka paré. Muyati yang kung nio ka ida ibuhaton. At’ ipanimatian kung nio ka ida rasay. Maayam baga ara kina’g rasay?”

“Tama ka. Baka mahagar it usa pang tagay. Ha-ha-ha.” mamuyatan sinrang ruhang bagaliogey ka guya.

Si Bulingon ay derideritso sa sakop it simbahan. Sida ay nakaabot kung riin makikita kag usang guing hahagaran nida it bulig. Nagyuhor si Bulingon ag pagkatapos ay ingwa it nagsuor nak usang pare.

“Toto. Mapakumpisay ka?” bingga it pare sa ida.

“Bendisyone ako padre dahil ako’y nagkasala.” imaw it nagliwas sa ida yuba.

“Toto. Gusto nimong magbayos sa mga guing hihimo it mga tawong nag-aapi sa imo?”

“Indi ako padre, dahil ak’ naiintidihan sinra. Ako guing tatao yangey sa D’yos.’”

“Toto, ka mga umabot sa imo ay mga pagsubok yang. Kung riin, imo nalipasan miskan nagranas ka pa it maramong pasakit ag yuha. Reli sa kalibutan ay sabor ag sagunson ka mga problemang nag-aabot. Nagpapasalamat Ako nak Ako ay asa imo, kada nakaya nimo ka tanan-tanan. Mabuling ka sa muyat it mga tawo pero sa Ako ay malinas ka. Ngasing gingpapatawarey ka Nako. Toto kilaya nimoy Ako?

“Oho, ikaw si Hesus.”

Kitang-kita sa inra mga mata ag narunggan sa talinga ka tanan-tanang gingbisaya it kag ruha sa altar. Sinra ay pinangidlisan tong pagkatapos masiling ni Bulingon ka pangayan ni Hesus, usang pisok it inra mga mata ay nawagit kag pare.

            Pinayungotan ninra si Bulingon kung talagang klaro ka inra nakita. Ugaling pagpayungot sa inra ay nasadurang minatayey si Bulingon. Sida ay nakayuhor ag ka ida uda ay nakahidom. Guing papagmarako nidang nalagpasan ka tanang mga pagsubok sa idang umabot.

            Si Roberto ag si Carlito ay nahulasan sa kayangohan. Indi kapati sa tanan-tanan.

            “Panginoong Hesukristo, kami’y imo patawaron sa mga nahimo namong kasalanan.”

            Pagliwas ninra para ipamaan sa mga tawo ay nakita ninra ka adlaw nak pasugbohaney—pagkaguganda. Nupay naban-aw ninra sa rampog si Bulingong maadoy ka pagkatuyog. Guing uubô it usang tawong nakaingkor sa nagsisigang trono. Sa palibot it trono ay kag mga kilaya yang Nida. Sinra ay tuyar guihapon kang Bulingong nagranas it pasakit ag yuha reli sa sangkadutaan nak pagkatapos maranasan tanan sa tunga it nagaalimok nak mga paghihirap ay nakilaya ninra si Hesus.

            Si Roberto ag kag mga kaibhanan ay napatanga. Naisip ninrang siguro ay buko pa huli ka tanan. Sa inra pagsisisi ay gumitaw sa taguipusuon ka pangutanang, Toto, Kilayay Nimo Ako?